Τυχόν λάθη στον οπωρώνα διορθώνονται δύσκολα και συνήθως με σημαντική οικονομική επιβάρυνση.
Για τους παραπάνω λόγους πριν την εγκατάσταση ενός οπωρώνα πρέπει να γίνει μια μελέτη και να ληφθούν υπόψη αρκετοί παράγοντες για να μην αποβεί η επιχείρηση οικονομικά ασύμφορη.
Β. Πολλαπλασιαστικό υλικό
Επιλογή είδους οπωροφόρου και ποικιλίας
Εφόσον είναι γνωστές οι εδαφοκλιματικές συνθήκες της περιοχής γίνεται η επιλογή του είδους. Μετά την επιλογή του είδους ακολουθεί η επιλογή της ποικιλίας ή των ποικιλιών.
Για την επιλογή των καταλλήλων ποικιλιών πρέπει να γνωρίζουμε τα χαρακτηριστικά τους, δηλαδή:
(1) χρόνο άνθησης και ωρίμανσης των καρπών,
(2) μέγεθος και ποιότητα καρπών,
(3) απόδοση δένδρου στην πλήρη καρποφορία,
(4) χρήση καρπών (νωπή κατανάλωση ή βιομηχανική χρήση),
(5) ικανότητα καρπού για συντήρηση,
(6) ανθεκτικότητα καρπού στις μεταφορές,
(7) ευπάθεια σε εχθρούς και ασθένειες,
(8) αν ποικιλία είναι αυτογόνιμη ή όχι και
(9) τις απαιτήσεις σε χαμηλές θερμοκρασίες για διακοπή του λήθαργου των οφθαλμών ή για δημιουργία ανθοφόρων οφθαλμών.
Εάν η ποικιλία είναι αυτόστειρη τότε πρέπει να ληφθεί μέριμνα για προμήθεια επικονιαστών δένδρων.
Ο επικονιαστής ή οι επικονιαστές πρέπει να πληρούν τους παρακάτω όρους:
1. Να είναι καλή εμπορεύσιμη ποικιλία,
2. Να συνανθεί με την κύρια ποικιλία,
3. Να είναι σταυροσυμβιβαστή με την κύρια ποικιλία Συνήθως η αναλογία κύριας ποικιλίας προς επικονιαστή είναι 3:1.
Στην περίπτωση που το δένδρο είναι δίοικο(φιστικιά Αιγίνης), τότε πρέπει να προβλεφθεί ικανοποιητικός αριθμός αρσενικών δένδρων. Συνήθης αναλογία θηλυκών προς αρσενικά είναι η 7:1.
Εάν παρουσιάζεται το φαινόμενο της πρωτανδρίας ή πρωτογυνίας (καρυδιά)τότε πρέπει να γίνει η κατάλληλη επιλογή επικονιαστή ή επικονιαστών.
Επιλογή υποκειμένου
Η επιλογή του κατάλληλου υποκειμένου είναι πολύ σπουδαία απόφαση διότι μπορεί να επηρεάσει την φυτεία πολλαπλώς(ζωηρότητα, είσοδος εμβολίου στην καρποφορία, ασυμφωνία, αντοχή σε εχθρούς και ασθένειες, αντίξοες εδαφικές συνθήκες)
Η επιλογή του υποκειμένου γίνεται με βάση τα παρακάτω κριτήρια:
✔ Συμφωνία υποκειμένου και ποικιλίας
Οπωσδήποτε θα πρέπει το υποκείμενο να συμφωνεί με την ποικιλία ή ποικιλίες που πρόκειται να χρησιμοποιηθούν. Αυτό είναι πολύ βασικό διότι σε περίπτωση ασυμφωνίας ολόκληρος ο οπωρώνας μπορεί να καταστραφεί μετά από μερικά χρόνια ή να μην αποδίδει όσο πρέπει οπότε καθίσταται οικονομικά ασύμφορος(Αχλαδιά, καρυδιά).
✔ Κλιματικές συνθήκες
Το υποκείμενο, ως ζωντανό μέρος του δένδρου, επηρεάζεται κυρίως από την ελάχιστη θερμοκρασία που επικρατεί και στην οποία το υποκείμενο μπορεί να αντέχει ή όχι π.χ. η κυδωνιά δεν πρέπει να χρησιμοποιείται όταν η θερμοκρασία πέφτει κάτω των -23 οC.
✔ Εδαφικές συνθήκες
Το κάθε υποκείμενο συμπεριφέρεται διαφορετικά και αντιδρά διαφορετικά στο ίδιο έδαφος. Μερικά υποκείμενα ανέχονται περισσότερο ασβέστιο από ότι άλλα (για παράδειγμα το αμυγδαλοροδάκινο GF 677 από ότι το σπορόφυτο ροδακινιάς) , είναι λιγότερο ή περισσότερο ανθεκτικά στην υγρασία εδάφους(υποκείμενα δαμασκηνιάς), ανέχονται ευρέα ή στενά όρια pΗ. Ανάλογα με τις εδαφικές συνθήκες θα πρέπει να γίνει η επιλογή του καταλλήλου υποκειμένου έτσι ώστε να περιοριστούν στο ελάχιστο οι πιθανές αρνητικές επιπτώσεις που μπορεί να έχουν οι διάφοροι παράγοντες που αναφέρθηκαν στην οικονομικότητα του οπωρώνα.
✔ Ανθεκτικότητα σε εχθρούς ή ασθένειες
Προτιμώνται πάντοτε υποκείμενα που αντέχουν σε εχθρούς όπως για παράδειγμα το υποκ. ΜΜ106 της μηλιάς που αντέχει στην βαμβακάδα της μηλιάς (Εριόσομα- Erisosoma lanigera). Επίσης προτιμώνται υποκείμενα που αντέχουν στους νηματώδεις, για παράδειγμα, τα υποκείμενα της κυδωνιάς προτιμώνται από ότι τα υποκείμενα αχλαδιάς, το υποκ. Cadaman ως υποκείμενο της ροδακινιάς. Η νεραντζιά αντέχει στη φυτοφθόρα και προτιμάται ως υποκείμενο των εσπεριδοειδών, το σπορόφυτο ροδακινιάς και η κορομηλιά.
✔ Είσοδος του εμβολίου στην καρποφορία και νανισμός
Υποκείμενα νάνα, για παράδειγμα το ΕΜ 9 στη μηλιά, το Nanopac στη ροδακινιά, το Gisela 5 στην κερασιά, δημιουργούν χαμηλόσωμα δένδρα τα οποία μπαίνουν στην καρποφορία γρήγορα(από το 2ο έτος) και επιτρέπουν την υπέρ - πυκνή φύτευση. Αντίθετα ζωηρά υποκείμενα, όπως τα σπορόφυτα ή και άλλα, δημιουργούν δένδρα ζωηρά τα οποία δεν χρειάζονται υποστήριξη, πολύ χαμηλό κόστος εγκατάστασης, τα εμβόλια αργούν να μπουν στην καρποφορία, αλλά η φυτεία ζει και αποδίδει επί πολλά έτη.
Διαμόρφωση της κόμης, αποστάσεις φύτευσης
Το σχήμα που θα δοθεί στην κόμη του δένδρου εξαρτάται από το είδος, την ποικιλία (αν είναι κανονική ή spur), από τη ζωηρότητα του υποκειμένου καθώς και από το βαθμό εντατικοποίησης της εκμετάλλευσης.
Είδη οπωροφόρων ή ποικιλίες που παράγουν καρπούς μικρού μεγέθους εμβολιάζονται σε ζωηρά υποκείμενα, διαμορφώνονται σε σφαιρικά ή ελεύθερα σχήματα έτσι ώστε να αποκτούν την μέγιστη φυλλική επιφάνεια και κατ' επέκταση να επιτυγχάνεται η μέγιστη δυνατή απόδοση και ικανοποιητικό μέγεθος καρπών (αυτογόνιμες ποικιλίες κερασιάς εμβολιάζονται σε ζωηρά υποκείμενα).
Είδη που παράγουν καρπούς μεγάλου μεγέθους, όπως μηλιά, αχλαδιά, ροδακινιά, διαμορφώνονται σε μονόπλευρα σχήματα (παλμέτα) ή μονόκορμα και έτσι είναι δυνατή η μηχανοποίηση της καλλιέργειας σε μεγαλύτερο βαθμό (χρήση ειδικής πλατφόρμας για μείωση του κόστους κλαδέματος αραιώματος και συγκομιδής).
Τελευταία εφαρμόζεται όλο και περισσότερο το σχήμα ατρακτοειδές ή κυπαρισσάκι καθώς και το μονόκορμο ή λεπτή άτρακτος(slender spindle) στις κανονικές ποικιλίες μηλιάς εμβολιασμένες πάνω σε υποκείμενο ΕΜ 9 ή στις spur ποικιλίες εμβολιασμένες πάνω σε ΜΜ 106, στη αχλαδιά εμβολιασμένη επί της κυδωνιάς, στη ροδακινιά, ακόμη και στη βερικοκιά ανεξάρτητα από το χρησιμοποιούμενο υποκείμενο.
Οι αποστάσεις φύτευσης διαφέρουν από είδος σε είδος και εξαρτώνται από το σχήμα (σφαιρικό ή μονόπλευρο), από το υποκείμενο και από την ποικιλία. Έτσι οι αποστάσεις φύτευσης που συνιστώνται για κύπελλο-σφαιρική ανάπτυξη της κόμης σε ζωηρά υποκείμενα κυμαίνονται από 5-10 x 5-10 μ., για ατρακτοειδές 1-2 x 3,5-4 μ. και για παλμέτα 2-3 x 3,5 - 4 μ.
Σύστημα φύτευσης
Το σύστημα φύτευσης εξαρτάται:
1) από την τοπογραφία του εδάφους και
2) από την επιθυμία ή τη δυνατότητα εντατικοποίησης της εκμετάλλευσης.
Σε εδάφη με μεγάλη κλίση εφαρμόζεται το σύστημα κατά τις ισοϋψείς καμπύλες ή δημιουργούνται αναβαθμίδες (πεζούλια) και εκεί φυτεύονται τα δένδρα.
Σε εδάφη επίπεδα η φύτευση γίνεται κατά τετράγωνα, κατά ρόμβους ή κατά γραμμές.
✔ Φύτευση κατά τετράγωνα
Τα δένδρα φυτεύονται στις κορυφές τετραγώνου και η απόσταση φυτεύσεως είναι ίση με την πλευρά του τετραγώνου. Η καλλιέργεια του εδάφους γίνεται προς όλες τις κατευθύνσεις. Το σύστημα αυτό εφαρμόζεται συνήθως όταν το υποκείμενο είναι σπορόφυτο ή ζωηρής ανάπτυξης και η κόμη του δένδρου διαμορφώνεται σε σφαιρικό σχήμα.
✔ Γραμμικό σύστημα
Τα δένδρα φυτεύονται σε γραμμές και οι αποστάσεις φύτευσης μεταξύ των δένδρων επί της γραμμής είναι συνήθως μικρότερες από ό,τι μεταξύ των γραμμών. Π.χ. 2 x 3,5μ. Το γραμμικό σύστημα φύτευσης μπορεί να συνδυασθεί με μονόπλευρη ανάπτυξη της κόμης, όπως στην περίπτωση της παλμέτας, ή με ελεύθερη ανάπτυξη, όπως στην περίπτωση του ατρακτοειδούς θάμνου (spindle bush). Το γραμμικό σύστημα και ιδιαίτερα όταν αυτό συνδυάζεται με μονόπλευρη ανάπτυξη της κόμης, επιτρέπει τη μηχανοποίηση της καλλιέργειας σε μεγάλο βαθμό.
Διάταξη επικονιαστών
Ένα από τα παλαιά συστήματα φύτευσης (διάταξη) των επικονιαστών είναι αυτό της διασποράς. Κατά το σύστημα αυτό οι επικονιαστές φυτεύονται ανάμεσα στα δένδρα της κύριας ποικιλίας και αποτελούν το 11-15% περίπου του συνόλου των δένδρων του οπωρώνα (ο επικονιαστής φυτεύεται σε κάθε τρίτη θέση, επί της γραμμής, κάθε τρίτη γραμμή). Άλλο σύστημα φύτευσης των επικονιαστών είναι το γραμμικό, δηλαδή οι επικονιαστές αποτελούν ολόκληρη γραμμή και μπορεί να γίνουν οι παρακάτω συνδυασμοί: μία γραμμή κύριας ποικιλίας - μία γραμμή επικονιαστή, δύο γραμμές κύριας ποικιλίας - μία γραμμή επικονιαστή, ή τρεις γραμμές κύριας ποικιλίας και δύο γραμμές επικονιαστή ή επικονιαστών.
Η φύτευση των επικονιαστών κατά γραμμές επιβάλλεται στα γραμμικά συστήματα φύτευσης. Γενικά η φύτευση των επικονιαστών κατά γραμμές είναι προτιμότερη από ό,τι το σύστημα της διασποράς διότι διευκολύνει πολύ την συγκομιδή των καρπών καθώς και τις άλλες καλλιεργητικές εργασίες.
Προμήθεια δενδρυλλίων
Βασική προϋπόθεση είναι η προμήθεια των δενδρυλλίων να γίνεται από φυτωριούχο εμπιστοσύνης που διαθέτει πιστοποιημένο φυτωριακό υλικό.
Θα πρέπει τόσο το υποκείμενο όσο και η ποικιλία να είναι ακριβώς αυτό που ζητάει ο δενδροκαλλιεργητής διότι διαφορετικά μπορεί να οδηγηθεί σε τραγικές καταστάσεις.
Σκεφτείτε τις συνέπειες που θα έχετε αν εγκαταστήσετε οπωρώνα μηλιάς σε πυκνή φύτευση με αποστάσεις φυτεύσεως 1,5 x 3,5 και τελικά αποδειχθεί ότι το υποκείμενο δεν είναι ΕΜ 9 (νάνο) αλλά σπορόφυτο (πολύ ζωηρό). Σκεφτείτε να παραγγείλετε ποικιλία αχλαδιάς Abate.Fetel και να αποδειχθεί ότι είναι Coscia
Τα δενδρύλλια μπορεί να είναι κοιμώμενα (οφθαλμός εμβολίου σε λήθαργο) ή αναπτυγμένα (εμβόλιο αναπτυγμένο). Σχεδόν πάντοτε πρέπει να προτιμάται η αγορά αναπτυγμένων δενδρυλλίων διότι παρουσιάζουν πολλά πλεονεκτήματα έναντι των κοιμωμένων. Πολλές φορές όμως παρατηρείται στα αναπτυγμένα φυτά οι οφθαλμοί να μην βλαστάνουν ικανοποιητικά και έτσι ο δενδροκαλλιεργητής αναγκάζεται να καρατομήσει το δενδρύλλιο οπότε χάνει το πλεονέκτημα. Τα κοιμώμενα συνήθως παρουσιάζουν κάποιο ποσοστό αποτυχίας εμβολιασμού και αν είναι μεγάλο τότε πρέπει να επαναεμβολιασθούν τον επόμενο χρόνο, έτσι δημιουργείται μια ανωμαλία στον οπωρώνα και χάνεται μια χρονιά ανάπτυξης των δένδρων. Κοιμώμενα δενδρύλλια συνήθως προτιμώνται στη ροδακινιά.
Τα δενδρύλλια πρέπει να είναι απαλλαγμένα από εχθρούς και ασθένειες και ιδιαίτερα απαλλαγμένα από καρκίνο ριζών, ιώσεις και φυτοπλάσματα.
Προμήθεια υλικών υποστήριξης (όταν χρειάζονται)
Η προμήθεια υλικών υποστήριξης καθώς και η εγκατάσταση του συστήματος υποστήριξης είναι καλύτερα να γίνονται ταυτόχρονα με την εγκατάσταση των δενδρυλλίων διότι μπορεί η διαμόρφωση του σχήματος να αρχίσει να γίνεται από την πρώτη χρονιά, αφενός, και, αφετέρου, αποφεύγονται τυχόν ζημιές που μπορεί να προκληθούν στα αναπτυγμένα ήδη δενδρύλλια. Η υποστήριξη των δένδρων μπορεί να συνδυαστεί με εγκατάσταση αντιχαλαζικού διχτιού που επιδοτείται και από τον ΕΛΓΑ. Στην τελευταία περίπτωση μπορεί η όλη διαδικασία της υποστήριξης να καθυστερήσει διότι ο ΕΛΓΑ επιδοτεί φυτείες ηλικίας μεγαλύτερης των 2 ετών.
Εγκατάσταση δικτύου άρδευσης και υποστράγγισης
Εάν δεν υπάρχουν αρδευτικά έργα στην περιοχή τότε θα πρέπει να γίνουν οι απαραίτητες ενέργειες για εξεύρεση νερού, εγκατάσταση αντλητικού συγκροτήματος και μεταφοράς του νερού στον οπωρώνα. Αν υπάρχει πρόβλημα παγετών μπορεί να εφαρμοστεί σύστημα άρδευσης με καταιονισμό, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για παγετοπροστασία του οπωρώνα.
Εάν είναι απαραίτητο να γίνουν έργα υποστράγγισης θα πρέπει να γίνουν ταυτόχρονα με την εγκατάσταση των δενδρυλλίων.
Προετοιμασία αγρού
Το έδαφος πριν δεχθεί τα δενδρύλλια πρέπει να είναι καλοδουλεμένο σε βάθος. Ιδιαίτερη σημασία έχει η παντελής έλλειψη πολυετών ζιζανίων.
Μετά την εγκατάσταση τα ζιζάνια δέχονται τις περιποιήσεις (άρδευση, λίπανση) που δέχονται και τα δένδρα και τρέφονται εξ ίσου καλά όπως και τα δένδρα με συνέπεια να αυξάνονται και να πολλαπλασιάζονται κάτω από ιδανικές συνθήκες, πράγμα που καθιστά την εξόντωσή τους πολύ δύσκολη.
Για την επιτυχή εξόντωση των πολυετών ζιζανίων πρέπει να γίνει μια σχετική προεργασία και η προεργασία αυτή συνίσταται στην καλλιέργεια του μελλοντικού οπωρώνα κυρίως με σιτηρά και στη συνέχεια βαθιές αρόσεις κατά την περίοδο του θέρους.
Εφόσον μελετηθούν όλοι οι παράγοντες και γίνει η επιλογή του οπωροφόρου, της ποικιλίας, του υποκειμένου, του συστήματος διαμόρφωσης και φύτευσης και του φυτωριούχου, τότε ακολουθεί η αγορά και μεταφορά των δενδρυλλίων, η χάραξη του οπωρώνα και η φύτευση των δενδρυλλίων.
Φύτευση Δενδρυλλίων
✔ Εποχή φύτευσης
Σε περιοχές που η ελάχιστη θερμοκρασία δεν πέφτει χαμηλότερα από μερικούς βαθμούς κάτω του μηδενός η φύτευση είναι προτιμότερο να γίνει το φθινόπωρο μετά την πτώση των φύλλων. Εάν η ελαχίστη θερμοκρασία πέφτει πολλούς βαθμούς κάτω του μηδενός τότε είναι προτιμότερο η φύτευση να γίνεται νωρίς την άνοιξη.
Η εγκατάσταση των δενδρυλλίων, αν γίνει την άνοιξη, πρέπει να γίνει πριν αρχίσουν να ανεβαίνουν οι θερμοκρασίες (θερμοκρασία μεταξύ 5 και 10οC) έτσι ώστε το ριζικό σύστημα να έχει προσαρμοστεί και να έχει αρχίσει να αναπτύσσεται ενόσω το υπέργειο τμήμα (οφθαλμοί) βρίσκονται ακόμη σε λήθαργο (φυλλοβόλα δένδρα).
Όλα τα φυλλοβόλα μεταφυτεύονται γυμνόριζα εκτός από την φιστικιά Αιγίνης που μεταφυτεύεται με μπάλα χώματος ή με σακούλα. Επίσης, όλα τα αειθαλή μεταφυτεύονται με μπάλα χώματος επειδή φέρουν φύλλα και θα πρέπει να τροφοδοτούνται με νερό καθόλη τη διάρκεια της ζωής των. Μπορούν να μεταφυτευθούν και γυμνόριζα αλλά στην περίπτωση αυτή θα πρέπει προηγουμένως να αποφυλλώνονται.
Προσοχή μεγάλη χρειάζεται κατά τη μεταφορά των δενδρυλλίων και ιδιαίτερα των γυμνορίζων. Οι ρίζες μπορούν να καταστραφούν σχετικά εύκολα και ιδιαίτερα να αποξηρανθούν από έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες ή σε ρεύμα αέρος ή ακόμη από παρατεταμένη έκθεση στον αέρα.
✔ Χάραξη του οπωρώνα
Η σωστή χάραξη, εκτός του ότι γίνεται για λόγους καλαισθησίας (ευθείες γραμμές), πρέπει να γίνεται διότι διευκολύνει τις καλλιεργητικές εργασίες στον οπωρώνα.
✔ Φύτευση δενδρυλλίων
Στο σημείο που θα φυτευτεί το δενδρύλλιο ανοίγεται ένας λάκκος, μικρός ή μεγάλος, με κέντρο το πασαλάκι και εν συνεχεία στο κέντρο του λάκκου τοποθετείται το δενδρύλλιο. Όταν πρόκειται για γυμνόριζο φυτό τότε γίνεται ένα σχετικό κλάδεμα της ρίζας του δενδρυλλίου πριν τοποθετηθεί στη θέση του.
Προσέχουμε το βάθος του ριζικού συστήματος να μη ν είναι περισσότερο από 15-20 εκ. Ιδιαίτερη σημασία έχει η θέση του σημείου επαφής εμβολίου και υποκειμένου, το εμβόλιο πρέπει να μην είναι σε επαφή με το έδαφος διότι υπάρχει φόβος να ριζοβολήσει και έτσι να αχρηστευθεί το υποκείμενο. Στη συνέχεια σκεπάζεται το ριζικό σύστημα, πιέζεται και ακολουθεί άρδευση.
