Πού ευδοκιμεί το φυτό του μαρουλιού;

Το φυτό του μαρουλιού ευδοκιμεί καλύτερα την περίοδο του Φθινοπώρου μέχρι και την Άνοιξη.

Αντέχει στις χαμηλές θερμοκρασίες (<-5 ^οC), ενώ υπό θερμές συνθήκες έχει την τάση να αναπτύσσει πρώιμα ανθοφόρο βλαστό κάτι που οδηγεί σε αποτυχία της καλλιέργειας.

Όσον αφορά στις εδαφικές απαιτήσεις του φυτού, αυτό αναπτύσσεται ικανοποιητικά σε μέσης σύστασης εδάφη, βαθιά, γόνιμα και πλούσια σε οργανική, ποτιστικά και αποστραγγιζόμενα.

Κατάλληλο pH=6-7.

Εποχή φύτευσης

Η εγκατάσταση της καλλιέργειας γίνεται είτε με απευθείας σπορά στον αγρό, είτε με τη μεταφύτευση σπορόφυτων.

Στην Ελλάδα, η απευθείας σπορά αποτελεί τον κυριότερο τρόπο εγκατάστασης της καλλιέργειας στο ύπαιθρο, ενώ η μεταφύτευση σπορόφυτων σε καλλιέργειες υπό κάλυψη.

Σπορά σε αγρό ή σπορείο μπορεί να πραγματοποιηθεί καθόλη τη διάρκεια του έτους υπό την προϋπόθεση ύπαρξης κατάλληλων ποικιλιών, αλλά συνήθως πραγματοποιείται Αύγουστο-Σεπτέμβριο. Για την βλάστηση των σπόρων η άριστη θερμοκρασία κυμαίνεται μεταξύ 15-20^οC.

Όταν τα σπορόφυτα αποκτήσουν 3-5 φύλλα, δηλαδή 1-1,5 μήνα μετά τη σπορά, πραγματοποιείται η μεταφύτευση τους από το σπορείο στη μόνιμη θέση τους.

 Λίπανση

Για μια ικανοποιητική παραγωγή μια ενδεικτική λίπανση/στρέμμα, αναφέρεται παρακάτω:

► κοπριά χωνεμένη 2-4 κιλά

► Βασική λίπανση: 10-15 κιλά P₂O_5, 15-20 κιλά Κ₂O και 10-15 κιλά Ν (πάντα όμως θα πρέπει να έχει προηγηθεί η κατάλληλη εδαφοανάλυση).

Άρδευση

Απαιτεί σταθερή εδαφική υγρασία για την άριστη ανάπτυξη και απόδοση. Άρδευση πραγματοποιείται κυρίως κατά τους μήνες Αύγουστο – Οκτώβριο.

Εποχή συγκομιδής

Η συγκομιδή γίνεται 3-5 μήνες μετά τη φύτευση σε υπαίθρια καλλιέργεια, ενώ όταν πρόκειται για θερμοκηπιακή καλλιέργεια, το χρονικό αυτό διάστημα μειώνεται.

Ο απαιτούμενος χρόνος συγκομιδής εξαρτάται από την εποχή σποράς, αλλά και την ποικιλία που έχει επιλεγεί. Το μέγεθος του φυτού είναι το σημαντικότερο κριτήριο συγκομιδής. Στις ποικιλίες του «κεφαλωτού τύπου», η συγκομιδή πραγματοποιείται όταν η κεφαλή έχει σχηματιστεί πλήρως και είναι σφιχτή, με κοπή λίγο πιο κάτω από την επιφάνεια εδάφους και σε ώρες που δεν έχουν υγρασία πάνω τους. Στις ποικιλίες τύπου «Ρωμάνα», η συγκομιδή πραγματοποιείται όταν έχουν αποκτήσει ικανοποιητικό μέγεθος και πριν σκληρύνουν τα φύλλα.

Η συγκομιδή γίνεται μία φορά με το χέρι, σε περιόδους ταχείας αναπτύξεως, όταν το μεγαλύτερο ποσοστό των φυτών είναι έτοιμο προς συγκομιδή. Όταν παρατηρείται ανομοιομορφία των φυτών, η συγκομιδή μπορεί να πραγματοποιηθεί περισσότερες φορές. Τα φυτά κόβονται στη βάση, κοντά στην επιφάνεια του εδάφους με μαχαίρι.

Η διατήρηση του μαρουλιού σε συνθήκες δωματίου είναι πολύ σύντομη. Σε συνθήκες ψυγείου διατηρούνται για περίπου 20 ημέρες με θερμοκρασία 0 ^οC και υγρασία 90-95%.

Καλλιεργητικές απαιτήσεις

► Θεωρείται φυτό ψυχρής εποχής, καθώς αναπτύσσεται καλύτερα σε χαμηλές θερμοκρασίες.

► Ευδοκιμεί σε γόνιμα, ελαφριάς έως μέσης σύστασης, πλούσια σε οργανική ουσία, ποτιστικά και με καλή αποστράγγιση εδάφη.

► Κατάλληλο pH=6-7

Φυτοπροστασία

Κάποιες από τις σημαντικότερες ασθένειες και σημαντικότερους εχθρούς, αναφέρονται παρακάτω:

✔ Εχθροί

► Nasonovia ribisnigri. (Αφίδα φυλλόβια των λαχανικών: Nasanovia):

Οι αφίδες προτιμούν να τρέφονται στην κάτω επιφάνεια των νεαρών και τρυφερών φύλλων, αλλά μετακινούνται και στο υπόλοιπο φυτό σε συνθήκες υψηλού πληθυσμού. Σχηματίζουν αποικίες στα φύλλα της καρδιάς μειώνοντας την εμπορική αξία του προϊόντος. Μυζούν τους φυτικούς χυμούς με αποτέλεσμα την εξασθένιση του φυτού που οδηγεί σε μαρασμό και μερικές φορές σε ξήρανση του φυτού. Παράγουν μελιτώδη αποχωρήματα που λερώνουν τα φύλλα και πάνω τους αναπτύσσονται μύκητες της καπνιάς υποβαθμίζοντας ακόμη περισσότερο την ποιότητα της παραγωγής. Είναι επίσης, αποτελεσματικοί φορείς του ιού του μωσαϊκού και του νεκρωτικού κιτρινίσματος του μαρουλιού.

► Trialeurodes vaporariorum (Αλευρώδης των θερμοκηπίων):

Τα τέλεια και οι προνύμφες μυζούν χυμούς από την τρυφερή βλάστηση για να τραφούν. Στα παλαιότερα φύλλα βρίσκουμε τις νύμφες τελευταίου σταδίου. Τα νύγματά τους προκαλούν αποχρωματισμούς και νεκρώσεις ενώ τα κολλώδη εκκρίματα, που παράγουν καθώς διατρέφονται, λερώνουν την παραγωγή και υποβαθμίζουν την αξία της. Οι αλευρώδεις είναι και φορείς ιώσεων.

► Uroleucon cichori (Αφίδα φυλλόβια των λαχανικών: Uroleucon):

Οι αφίδες προτιμούν να τρέφονται στην κάτω επιφάνεια των νεαρών και τρυφερών φύλλων, αλλά μετακινούνται και στο υπόλοιπο φυτό σε συνθήκες υψηλού πληθυσμού. Σχηματίζουν αποικίες στα φύλλα της καρδιάς μειώνοντας την εμπορική αξία του προϊόντος. Μυζούν τους φυτικούς χυμούς με αποτέλεσμα την εξασθένιση του φυτού που οδηγεί σε μαρασμό και μερικές φορές σε ξήρανση του φυτού. Παράγουν μελιτώδη αποχωρήματα που λερώνουν τα φύλλα και πάνω τους αναπτύσσονται μύκητες της καπνιάς υποβαθμίζοντας ακόμη περισσότερο την ποιότητα της παραγωγής. Είναι επίσης, αποτελεσματικοί φορείς του ιού του μωσαϊκού και του νεκρωτικού κιτρινίσματος του μαρουλιού.

► Aphis gossypii (Αφίδα του βαμβακιού):

Εγκαθίστανται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων μυζώντας τους χυμούς των φυτικών ιστών και τα συμπτώματα που παρουσιάζονται στο φυτό είναι συστροφή των φύλλων, εξασθένηση του φυτού που μπορεί να φθάσει ως και στην ξήρανση ιδίως των νεαρών φυτών. Εκκρίνουν μελιτώδη αποχωρήματα τα οποία ρυπαίνουν τα φύλλα και αναπτύσσονται μύκητες της καπνιάς υποβαθμίζοντας ακόμη περισσότερο την παραγωγή. Εκτός από τις άμεσες αυτές ζημιές, οι αφίδες μπορούν να μεταδώσουν και διάφορους ιούς όπως αυτόν του μωσαϊκού της αγγουριάς (CMV).

► Autographa (Plusia) gamma (Ασημένιος σκώρος):

Οι προνύμφες τρέφονται προκαλώντας τρύπες στα φύλλα, τους μίσχους και τα στελέχη μέχρι την πλήρη καταστροφή των φυτών. Οι προνύμφες νεαρών σταδίων δεν έχουν την ικανότητα να μασάνε, αλλά συγκεντρώνονται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων ξύνοντας τους ιστούς χωρίς όμως να καταστρέφουν την επιδερμίδα της πάνω επιφάνειας. Η ζημιά είναι μεγαλύτερη όσο μεγαλύτερες ηλικιακά είναι και οι προνύμφες. Μασούν τους φυτικούς ιστούς δημιουργώντας τρύπες και σκελετοποιώντας τα φύλλα.

► Hyperomyzus lactucae (Αφίδα του μαρουλιού):

Οι αφίδες προτιμούν να τρέφονται στην κάτω επιφάνεια των νεαρών και τρυφερών φύλλων, αλλά μετακινούνται και στο υπόλοιπο φυτό σε συνθήκες υψηλού πληθυσμού. Μυζούν τους φυτικούς χυμούς με αποτέλεσμα την εξασθένιση του φυτού που οδηγεί σε μαρασμό και μερικές φορές σε ξήρανση του φυτού. Εκκρίνουν μελιτώδη αποχωρήματα που λερώνουν τους φυτικούς ιστούς μειώνοντας τη φωτοσυνθετική ικανότητα των φυτών και πάνω τους αναπτύσσονται μύκητες της καπνιάς υποβαθμίζοντας ακόμη περισσότερο την παραγωγή. Είναι επίσης, αποτελεσματικοί φορείς του ιού του μωσαϊκού και του νεκρωτικού κιτρινίσματος του μαρουλιού.

► Meloidogyne spp. (Κομβονηματώδεις):

Οι νηματώδεις προκαλούν χαρακτηριστικά συμπτώματα στα υπόγεια τμήματα των φυτών. οι προνύμφες εισέρχονται στις ρίζες, στον κεντρικό κύλινδρο και τρέφονται από τα αγγειακά παρεγχυματικά κύτταρα. Στις ρίζες σχηματίζονται ακανόνιστα, πεπλατυσμένα φυμάτια με τη μορφή κόμβων ή εξογκωμάτων που δημιουργούνται από την παραγωγή υπερτροφικών κυττάρων του φλοιού των ριζών. Η δημιουργία των εξογκωμάτων οφείλεται στην παραγωγή τοξικών οισοφαγικών εκκριμάτων από τους νηματώδεις που διεγείρουν την παραγωγή γιγαντιαίων κυττάρων στα οποία ζουν ως ενδοπαράσιτα και από τα οποία τρέφονται. Η ένταση των συμπτωμάτων εξαρτάται από τον πληθυσμό και το είδος των νηματωδών και από το είδος και την ευπάθεια του ξενιστή. Οι προσβεβλημένες ρίζες σταματούν να αναπτύσσονται και κοντά στο σημείο προσβολής εκφύονται πολλές πλάγιες ρίζες. Συμπτώματα εμφανίζονται και στο υπέργειο τμήμα των φυτών χωρίς βέβαια να είναι χαρακτηριστικά της προσβολής από νηματώδεις. Λόγω καταστροφής του ριζικού συστήματος τα φυτά δεν απορροφούν τις απαραίτητες ποσότητες νερού και θρεπτικών στοιχείων με αποτέλεσμα να παρατηρείται μειωμένη ανάπτυξη των φυτών, μάρανση, χλώρωση ή και ξήρανση των φύλλων, μειωμένη καρποφορία και συνεπώς μειωμένη παραγωγή.

✔  Ασθένειες

► Alternaria cichorii (Αλτερναρίωση):

Αρχικά στα παλαιότερα φύλλα εμφανίζονται κυκλικές ή πολυγωνικές, καστανές κηλίδες με ερυθροκαστανή περιφέρεια που επεκτείνονται σε όλη την επιφάνεια του ελάσματος και τελικά νεκρώνονται. Πάνω στις κηλίδες σχηματίζονται οι καρποφορίες του μύκητα. Οι προσβεβλημένοι ιστοί σχίζονται, τα φύλλα κιτρινίζουν και τελικά ξηραίνονται.

► Botrytis cinerea (Βοτρύτης-Τεφρά Σήψη):

Τα νεαρά σπορόφυτα που προέρχονται από μολυσμένο σπόρο καταρρέουν και ξηραίνονται και πάνω τους σχηματίζεται λευκό μυκήλιο του μύκητα. Σε μεγαλύτερης ηλικίας φυτά, αρχικά προσβάλλονται τα παλαιότερα φύλλα, στη βάση του στελέχους, που έρχονται σε επαφή με το έδαφος, εμφανίζοντας καστανόμαυρη σήψη και αργότερα η προσβολή επεκτείνεται στα νεότερα φύλλα  οδηγώντας σε μαλακή σήψη της κεφαλής. Πάνω στους προσβεβλημένους ιστούς σχηματίζεται χαρακτηριστική γκρι εξάνθιση που αποτελείται από τους κονιδιοφόρους και τα κονίδια του μύκητα. Σε τοπική μόλυνση σχηματίζονται στα παλαιότερα φύλλα καστανόμαυρες κηλίδες σε ομόκεντρους κύκλους που αρχικά είναι υδατώδεις αλλά αργότερα ξηραίνονται.

► Bremia lactucae (Περονόσπορος):

Η ασθένεια προσβάλει νεαρά αλλά και μεγαλύτερα φυτά καθ' όλη την καλλιεργητική περίοδο και η μόλυνση μπορεί να είναι τοπική ή διασυστηματική κυρίως στα νεαρά φυτά. Οι προσβολές αρχίζουν συνήθως από τα χαμηλότερα φύλλα και προχωρούν στα φύλλα της κορυφής.

Τα πρώτα συμπτώματα εμφανίζονται στην πάνω μεριά των παλαιότερων φύλλων υπό τη μορφή κιτρινοπράσινων, ακανόνιστων ή γωνιωδών κηλίδων που συνήθως περιορίζονται από τα νεύρα , ενώ 24-48 ώρες από την εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων, στην κάτω επιφάνεια των φύλλων, στην περιοχή της κηλίδας, εμφανίζεται λευκή εξάνθηση   και σύντομα γίνεται σκούρα λόγω του σκούρου χρώματος των σπορίων.

Οι κηλίδες αναπτύσσονται αρχικά κατά μήκος των κεντρικών νευρώσεων του φύλλου και προοδευτικά επεκτείνονται προς την περιφέρεια. Οι κηλίδες στη συνέχεια παίρνουν εντονότερο κίτρινο χρώμα και είτε παραμένουν χλωρωτικές παράγοντας συνεχώς σπόρια , είτε γίνονται καφέ και νεκρώνονται.

Τελικά τα έντονα προσβεβλημένα φύλλα ξηραίνονται εντελώς ενώ οι μίσχοι τους παραμένουν πράσινοι. Στην περίπτωση διασυστηματικής μόλυνσης παρατηρείται, σε εγκάρσια τομή, καστανός μεταχρωματισμός των αγγείων στο κέντρο του στελέχους και στη βάση των φύλλων. Ο μεταχρωματισμός ξεκινά από το κέντρο και επεκτείνεται προς την περιφέρεια, ενώ αργότερα οι ιστοί σαπίζουν , καταρρέουν και η βάση γίνεται κούφια. Τα προσβεβλημένα, με διασυστηματική μόλυνση, φυτά παραμένουν καχεκτικά και νάνα και καθυστερούν να ωριμάσουν.

► Erysiphe cichocaerum (Ωίδιο):

Από την ασθένεια καταστρέφεται το φύλλωμα με αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ποιότητας των φυτών και τη μείωση της παραγωγής. Τα κύρια συμπτώματα είναι η εμφάνιση κηλίδων στην κάτω επιφάνεια των φύλλων, στους μίσχους και στο στέλεχος πάνω στις οποίες σχηματίζεται λευκή, αλευρώδης εξάνθιση . Στην πάνω επιφάνεια των φύλλων οι αντίστοιχες κηλίδες έχουν κίτρινο χρώμα. Αρχικά προσβάλλονται τα παλαιότερα φύλλα και στη συνέχεια τα υπόλοιπα ώριμα φύλλα (νεαρά φύλλα δεν προσβάλονται). Προοδευτικά στους προσβεβλημένους ιστούς πάνω στο μυκήλιο σχηματίζονται τα μικρά μαύρα κλειστοθήκια του παθογόνου. Τελικά το φυτό μαραίνεται και ξηραίνεται.

► Pythium spp. (Πύθιο):

Πρόκειται για ασθένεια που προσβάλει όλα τα μέρη του φυτού που έρχονται σε άμεση ή έμμεση επαφή με το έδαφος σε υπαίθριες καλλιέργειες και στα θερμοκήπια. Αν και η ασθένεια είναι συχνή συνήθως προσβάλλονται λίγα φυτά σποραδικά στη σειρά και σπάνια οι προσβολές είναι καθολικές. Οι σπόροι, οι ρίζες και ο νεαρός βλαστός εμφανίζουν μαλακή σήψη και «λιώνουν», ενώ σε μεγαλύτερα φυτά εμφανίζεται έλκος στο λαιμό. Τα νεαρά φυτά καταρρέουν και ξηραίνονται.

► Septoria lactucae (Σεπτορίωση):

Τα φυτά προσβάλλονται σε όλα τα στάδια ανάπτυξής τους. Στα παλαιότερα φύλλα σχηματίζονται αρχικά ακανόνιστες, μικρές, χλωρωτικές-κίτρινες κηλίδες που αργότερα μεγαλώνουν καλύπτοντας το μεγαλύτερο μέρος του ελάσματος και γίνονται καστανές και νεκρωτικές με κίτρινο περιθώριο. Οι κηλίδες περιορίζονται από τα νεύρα και πάνω τους σχηματίζονται τα μαύρα πυκνίδια του μύκητα. Οι προσβεβλημένοι νεκρωτικοί ιστοί αποχωρίζονται και πέφτουν αφήνοντας τρύπες στην επιφάνεια του φύλλου. Καθώς η ασθένεια εξελίσσεται προσβάλλονται και τα νεότερα φύλλα.

► Pseudomonas cichorii (Βακτηριακή σήψη):

Τα φυτά είναι πιο ευαίσθητα στην προσβολή κατά το στάδιο ωρίμανσης. Στα φύλλα, στα νεύρα και τους μίσχους εμφανίζονται μικρές χλωρωτικές κηλίδες που επεκτείνονται, γίνονται καφέ και νεκρώνονται. Το κύριο νεύρο και οι παρακείμενοι ιστοί παίρνουν ένα καστανό μεταχρωματισμό και ξηραίνονται. Οι προσβεβλημένοι ιστοί παρουσιάζουν μαύρη, μαλακή σήψη που επεκτείνεται στη βάση και στην κεφαλή και ακολουθείται από δευτερογενείς βακτηριακές προσβολές. Σε αρκετές περιπτώσεις, κατά την περίοδο ωρίμανσης, ενώ τα φυτά εξωτερικά φαίνονται υγιή, εσωτερικά η καρδιά έχει σαπίσει και τα συμπτώματα εμφανίζονται μετασυλλεκτικά.

► Xanthomonas campestris pv vitians (Βακτηριακή κηλίδωση):

Τα συμπτώματα ποικίλουν και κυρίως εμφανίζονται όταν τα φυτά έχουν φτάσει στην ωρίμανση (περίοδο συγκομιδής) αλλά και μετασυλλεκτικά. Στα εξωτερικά φύλλα, στην περιφέρεια του ελάσματος, αρχικά εμφανίζονται μικρές, διαφανείς, γωνιώδεις κηλίδες που αργότερα επεκτείνονται, γίνονται καφέ και νεκρώνονται. Τα νεύρα, κοντά στους προσβεβλημένους ιστούς, γίνονται μαύρα, ενώ δεν εμφανίζονται συμπτώματα στις ρίζες, τους μίσχους και το στέλεχος. Τα φύλλα κιτρινίζουν και ξηραίνονται και τελικά ολόκληρο το φυτό καταρρέει. Την προσβολή ακολουθούν και δευτερογενείς μολύνσεις από βακτήρια που προκαλούν μαλακή σήψη των ιστών.

► Ιός της μεγαλονεύρωσης του μαρουλιού, LBVV:

Τα φυτά προσβάλλονται σε όλα τα στάδια ανάπτυξής τους. Προσβολή σε νεαρά σπορόφυτα οδηγεί σε νανισμό και ξήρανση των φυτών. Στα νεαρά φυτά, αρχικά παρατηρείται διαφάνεια γύρω από τα νεύρα του φύλλου δίνοντας την εντύπωση ότι τα φύλλα έχουν μεγάλα και παχιά νεύρα. Τα φυτά παραμένουν καχεκτικά και δε σχηματίζουν κεφαλές. Σε μεγαλύτερα φυτά παρατηρείται έντονη περινεύρια διαφάνεια κυρίως των μεγάλων νεύρων και παραμόρφωση του ελάσματος το οποίο γίνεται λεπτό, ζαρώνει και καρουλιάζει προς τα πάνω. Στην επιφάνεια του ελάσματος δημιουργούνται εξογκώματα σαν φουσκάλες. Χαμηλές θερμοκρασίες (6-16οC) ευνοούν την εμφάνιση των συμπτωμάτων, ενώ τα συμπτώματα υποχωρούν με αύξηση της θερμοκρασίας.

► Ιός του μωσαϊκού της μηδικής, AlMV:

Η συμπτωματολογία ποικίλει ανάλογα με τη φυλή του ιού, την καλλιέργεια, το στάδιο ανάπτυξης του φυτού και τις περιβαλλοντικές συνθήκες. Τα φυτά που προσβάλλονται σε νεαρή ηλικία συνήθως πεθαίνουν σε ένα μήνα. Στα μεγαλήτερης ηλικίας φυτά ο ιός προκαλεί κίτρινες ή λευκές γωνιώδεις κηλίδες ποικίλου μεγέθους στα φύλλα που περιορίζονται από τα νεύρα. Σπανιότερα στα φύλλα εμφανίζεται κίτρινο μωσαϊκό, και τα φυτά παραμένουν νάνα.