Στη διεθνή βιβλιογραφία ο Botrytis cinerea αναφέρεται ως νεκροτροφικό παθογόνο σε 235 και πλέον ξενιστές που ανήκουν σε διαφορετικές βοτανικές οικογένειες. Η παρουσία του παθογόνου αποτελεί σύνηθες φαινόμενο σε εξασθενημένους ή γηρασμένους ιστούς δικοτυλήδονων ξενιστών. Συνήθως εισέρχεται στους υγιείς ιστούς σε πρωϊμότερο στάδιο κατά τη διαδικασία ανάπτυξης της καλλιέργειας.

Εκεί παραμένει σε λανθάνουσα φάση και όταν συντελέσουν οι κατάλληλες συνθήκες και αλλάξει η φυσιολογία του ξενιστή, τότε η προσβολή εξελίσσεται ραγδαία.

Σημαντικής οικονομικής σημασίας είναι και οι μετασυλλεκτικές σήψεις καρπών και ανθέων (ακτινίδιο, φράουλα, μήλα, σταφύλια τριαντάφυλλα) κατά τη μεταφορά ή αποθήκευση εντός ψυκτικών θαλάμων.

Οι σήψεις αυτές συνήθως προέρχονται από λανθάνουσες προσβολές που έγιναν πριν τη συγκομιδή.

Σε αυτές τις συνθήκες (0°C) το παθογόνο διεισδύει στο ακτινίδιο από τα προσβεβλημένα σέπαλα με ρυθμό 0.2 mm/ημέρα. Σε ακραίες περιπτώσεις στην Καλιφόρνια και στη Νέα Ζηλανδία (κύριες περιοχές παραγωγής ακτινιδίων) έχουν παρατηρηθεί απώλειες της τάξης του 20-30%, ενώ συνήθως αυτές δεν υπερβαίνουν το 5-10%.

Στο πλαίσιο του έργου ΑγροΕΤΑΚ το οποίο συντονίστηκε από τον ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ και υλοποιήθηκε στο Ι.Γ.Β.&Φ.Π., Τμήμα Ακρόδρυων / Τμήμα Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων Νάουσας διερευνήθηκε η επιδημιολογία της ασθένειας στις ελληνικές συνθήκες παραγωγής και η συσχέτισή της με μετασυλλεκτικές σήψεις στους καρπούς ακτινιδίων ποικιλίας Τσεχελίδη και Hayward, τρεις μήνες μετά τη συγκομιδή.

Στους καρπούς είχαν εφαρμοστεί χημικά σκευάσματα κατά το στάδιο της άνθησης (16 Μαΐου για την ποικιλία Τσεχελίδη και στις 23 Μαΐου για την ποικιλία Hayward). Επιπλέον έγιναν 4 επεμβάσεις με ακετυλοσαλικυλικό οξύ σε 20ήμερα μεσοδιαστήματα αρχής γενομένης από 1ης Αυγούστου και με τελική εφαρμογή την 30η Σεπτεμβρίου 2015 (ημερομηνίες εφαρμογών: 1/8, 20/8, 10/9, 30/9). Τα σκευάσματα που χρησιμοποιήθηκαν και οι δοσολογίες φαίνονται στον Πίνακα 1.

Για την καταγραφή των συνθηκών θερμοκρασίας, υγρασίας και βροχόπτωσης χρησιμοποιήθηκε ο μετεωρολογικός κλωβός του Ι.Γ.Β.&Φ.Π., Τμήματος Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων Νάουσας που βρίσκεται σε απόσταση 8 km από τον πειραματικό αγρό, ενώ για να διαπιστωθεί η ποσότητα του εναερίου μολύσματος και η επίδραση αυτής στην εξέλιξη της ασθένειας γινόταν καταγραφή της συγκέντρωσης των κονιδίων του Botrytis cinerea στην ατμόσφαιρα του αγρού ανά 10 ημέρες (μία οπτικοακουστική περιγραφή της λειτουργίας των παγίδων παρέχεται στο σύνδεσμο https://www.youtube.com/watch?v=uWbSKa4UjYw του καναλιού Pomology Institute του Ι.Γ.Β.&Φ.Π., Τμήματος Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων Νάουσας).

Ο Botrytis cinerea ανιχνεύθηκε σε μεγάλους πληθυσμούς όταν οι συνθήκες ήταν πολύ ευνοϊκές. Αυτό συνέβαινε κυρίως κατά τις περιόδους της άνοιξης και του φθινοπώρου όπου επικρατούσαν θερμοκρασίες <20 °C και υψηλή σχετική υγρασία.

Ο πληθυσμός ήταν στη μέγιστη τιμή στο διάστημα κοντά στη συγκομιδή όπου επικρατούσε μέση σχετική υγρασία >90% στα όρια του κορεσμού.

Την ίδια χρονική περίοδο (από 15 Σεπτεμβρίου μέχρι τη συγκομιδή) παρατηρήθηκαν πολλές βροχοπτώσεις σε ένταση και διάρκεια ενώ οι θερμοκρασίες κυμάνθηκαν μεταξύ 14-20°C.

Την ημέρα που έγινε η συγκομιδή της ποικιλίας Hayward (26 Οκτωβρίου) η προσβολή έφτασε στο 15% στα φύλλα του μάρτυρα. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού οι προσβολές στα φύλλα κυμάνθηκαν σε πολύ χαμηλά επίπεδα (<1% της φυλλικής επιφάνειας) και στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν πολύ δύσκολο να ανιχνευθούν.

Συχνά παρατηρούνταν το φαινόμενο να αφήνονται σπασμένες βέργες είτε από κλαδέματα είτε από τον αέρα επάνω στο δέντρο. Στις βέργες αυτές παρατηρούνταν μετά από λίγο χρονικό διάστημα μεταξύ άλλων σαπροφύτων και οι καρποφορίες του Botrytis cinerea (Εικόνα 1).

Όλες οι προσβολές εντοπίστηκαν σε βέργες που ήταν κοντά στην επιφάνεια του εδάφους ενώ στην ανώτερη κόμη οι προσβολές από βοτρύτη ήταν μάλλον σπάνιες.

Εικόνα 1. Σχηματισμός καρποφοριών του παθογόνου πάνω σε φύλλο ακτινιδιάς

Τρείς μήνες μετά τη συγκομιδή της ποικιλίας Τσεχελίδη (6 Οκτωβρίου) οι προσβολές από βοτρύτη στους καρπούς του μάρτυρα στο χώρο συντήρησης (0°C) βρέθηκαν σε συχνότητα 50% (Πίνακας 1, Εικόνα 2).

Τα μυκητοκτόνα fenhexamid και iprodione δεν κατάφεραν τελικά να περιορίσουν σημαντικά την ασθένεια καθώς οι προσβολές ήταν παρόμοιες με εκείνες του μάρτυρα.

Ωστόσο κράτησαν την προσβολή σε χαμηλά επίπεδα κατά τον πρώτο μήνα της αποθήκευσης.

Πιο αποτελεσματικά ήταν τα μυκητοκτόνα boscalid+pyraclostrobin, fludioxonil+cyprodinil και οι επεμβάσεις με ακετυλοσαλικυλικό οξύ περιορίζοντας σημαντικά το ποσοστό προσβολής.

Οι καρποί της ποικιλίας Hayward που συγκομίστηκε στις 26 Οκτωβρίου δεν εμφάνισαν υψηλά ποσοστά προσβολής στο μάρτυρα ύστερα από 3 μήνες αποθήκευσης στους 0°C (Πίνακας 1).

Όμως παρατηρήθηκε σημαντική μείωση των προσβολών σε όλες τις επεμβάσεις.

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι οι χαμηλότερες προσβολές σημειώθηκαν σε επεμβάσεις με ASA 2mM ενώ πολύ καλά αποτελέσματα έδωσαν και οι επεμβάσεις με τα μίγματα boscalid+pyraclostrobin και fludioxonil+cyprodinil και στις δύο περιπτώσεις.

Τιμές που ακολουθούνται από διαφορετικά γράμματα στις στήλες διαφέρουν σημαντικά σύμφωνα με τη δοκιμή Duncan (Duncan’smultiplerangetest, P≤0.05)
^1. 3 μήνες μετά τη συγκομιδή
^2. Μη εγκεκριμένα για εφαρμογή σε ακτινίδια

Τα ακτινίδια συγκομίζονται κανονικά όταν τα Διαλυτά Στερεά Συστατικά είναι >6.2%, ενώ όταν συγκομιστούν με 7-9% και 8 kg/cm2 σκληρότητα σάρκας, το ώριμο προϊόν θα είναι υψηλής ποιότητας (Νάνος, 2011).

Μεταξύ των ποικιλιών Τσεχελίδη και Hayward υπάρχουν σαφείς διαφορές στα φυσιολογικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά των καρπών (Sotiropoulos et al., 2009).

Το μέγεθος των καρπών έχει συσχετισθεί αντιστρόφως ανάλογα με τη διαδικασία απώλειας βάρους κατά την αποθήκευση.

Μεγαλύτεροι καρποί εμφανίζουν μικρότερο ποσοστό μαλακώματος (Crisosto et al., 1999) και άρα διατρέχουν μικρότερο κίνδυνο προσβολής από βοτρύτη.

Αυτό αφορά κυρίως την ποικιλία Τσεχελίδη η οποία είναι μεγαλόκαρπη και πιο πρώιμη από τη Hayward.

Στην πράξη όμως φαίνεται ότι οι καρποί του Τσεχελίδη δεν μπορούν να αποθηκευτούν για παρατεταμένο διάστημα πιθανότατα γιατί εμφανίζουν μικρή αντίσταση της σάρκας στην πίεση (Crisosto et al., 1984).

Αυτό φάνηκε και από τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας όπου τα ποσοστά προσβολής από βοτρύτη σε ακτινίδια της ποικιλίας Τσεχελίδη έφτασαν το 50% ύστερα από τρεις μήνες αποθήκευσης στους 50°C. 

Εικόνα 2. Προσβολή αποθηκευμένων ακτινιδίων από τον Botrytis cinerea

O Botrytis cinerea ανιχνεύεται σε μεγάλους πληθυσμούς όταν οι συνθήκες είναι πολύ ευνοϊκές. Αυτό συμβαίνει κυρίως κατά τις περιόδους της άνοιξης και του φθινοπώρου όπου επικρατούν θερμοκρασίες <20°C και υψηλή σχετική υγρασία.

Από προηγούμενα στοιχεία φαίνεται ότι το μόλυσμα του μύκητα αθροίζεται στα σέπαλα και στην ανθοδόχη από την άνθηση μέχρι τη συγκομιδή.

Εικάζεται ότι η διαβίωση του παθογόνου στις σπασμένες βέργες αποτελεί γέφυρα για την μετακίνηση του μολύσματος από τις ανθικές καταβολές στα φύλλα.

Επεμβάσεις με μυκητοκτόνα στο στάδιο της άνθησης βρέθηκε ότι μειώνουν τα ποσοστά από βοτρύτη σε καρπούς της ποικιλίας Τσεχελίδη κατά τους πρώτους δύο μήνες συντήρησης στους 0°C (http://www.pomologyinstitute.gr/files/news/BotrytisOlokliromeni.pdf).

Ύστερα από 3 μήνες συντήρησης αποτελεσματικότερα κατά του βοτρύτη ήταν τα μίγματα boscalid+pyraclostrobin και fludioxonil+cyprodinil που ωστόσο δεν είναι εγκεκριμένα σε καλλιέργεια ακτινιδιάς.

Σε καρπούς της ποικιλίας Hayward οι επεμβάσεις είχαν μικρή αλλά σημαντική δράση κατά των προσβολών από βοτρύτη στο χώρο συντήρησης.

Οι τέσσερις εφαρμογές με ακετυλοσαλικυλικό οξύ μπορούν να παρατείνουν τη διάρκεια ζωής των ακτινιδίων στους θαλάμους συντήρησης, ενώ παράλληλα αυξάνουν και όλα τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους.

Έχει διαπιστωθεί ότι το σαλικυλικό οξύ (SA) αυξάνει ταχύτερα από άλλες ουσίες-επαγωγείς της SAR (π.χ. αμινοβουτυρικό οξύ-BABA) μία σειρά ενζύμων που αυξάνουν την αντοχή των φυτών έναντι των ασθενειών.

Όμως οι εφαρμογές αυξάνουν το κόστος της καλλιέργειας (ψεκαστικά) και σίγουρα δεν ενδείκνυται μία προσπάθεια ενσωμάτωσης των αποτελεσμάτων στην πράξη. Ίσως μία εφαρμογή με το ανάλογο του σαλικυλικού οξέος μυκητοκτόνο acibenzolar, κοντά στη συγκομιδή, να είναι αποτελεσματική κατά του βοτρύτη.

Από τα μέσα Σεπτεμβρίου έως και τα τέλη Οκτωβρίου σημειώθηκαν παρατεταμένες βροχοπτώσεις οι οποίες αύξησαν το μόλυσμα του παθογόνου στον αγρό και πιθανότατα τον αριθμό των προσβολών μετασυλλεκτικά.

Σε αυτές τις περιπτώσεις ενδεχομένως να χρειάζεται μία επέμβαση με τα εγκεκριμένα μυκητοκτόνα iprodione και fenhexamid, ένα μήνα πριν τη συγκομιδή.

Οπωσδήποτε κατά την καλλιεργητική περίοδο θα πρέπει να εφαρμόζονται πρακτικές που αποσκοπούν στη μείωση της περίσσειας υγρασίας στην κόμη των δέντρων.

Τέτοιες πρακτικές αφορούν στο κλάδεμα των δέντρων και στον καθαρισμό των ζιζανίων μία φορά κάθε μήνα μέχρι τον Αύγουστο.

Η διαδικασία εναπόθεσης των καρπών σε θερμοκρασία περιβάλλοντος για μία ημέρα πριν την τελική αποθήκευση στα ψυγεία (curing), είναι μια πρακτική αποτελεσματική που ακολουθείται κατά του βοτρύτη.

Αποσκοπεί στο στέγνωμα της πληγής στο σημείο της πρόσφυσης του καρπού με τον ποδίσκο ώστε να εμποδιστεί η είσοδος του παθογόνου.

Η πρακτική αυτή που εφαρμόζεται από τη βιομηχανία ακτινιδίων της Νέας Ζηλανδίας σε συνδυασμό με τη συγκομιδή των καρπών όταν έχουν ΔΣΣ 7-8% φαίνεται ότι έχει μετατρέψει το πρόβλημα του βοτρύτη σε δευτερεύουσας σημασίας.

Βιβλιογραφία

Crisosto C.H., D. G, K. S, (1999). Kiwifruit size influences softening rate during storage California Agriculture 53, 29-31.
Crisosto G.M., Mitchell F.G., Arpaia M.L., Mayer G, (1984). The effect of growing location and harvest maturity on the storage performance of ‘Hayward’ kiwifruit. Journal of the American Society for Horticultural Science 109, 584-7.
Sotiropoulos T., Koukourikou-Petridou M., Petridis A., (2009). ‘Tsechelidis’ kiwifruit. HortScience 44, 466-8.
Νάνος Γ.Δ., (2011). Διδακτικές σημειώσεις για το μάθημα Ειδική Δενδροκομία. Βόλος.
Χατζηδημόπουλος Μ., (2015). Ολοκληρωμένη καταπολέμηση του βοτρύτη στην ακτινιδιά / εγχειρίδιο εφαρμογής. Έργο ΑΓΡΟΕΤΑΚ με ΚΥΠΕ 7748/Β62. (Ελεύθερο download: http://www.pomologyinstitute.gr/files/news/BotrytisOlokliromeni.pdf).

Ακολουθεί οπτικοακουστική ηλεκτρονική παραπομπή