Α. ΦΥΛΛΟΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ

Η διάγνωση των τροφοπενιών µε τη µέθοδο της φυλλοδιαγνωστικής βασίζεται στις κριτικές συγκεντρώσεις των ανόργανων θρεπτικών στοιχείων µέσα στο φυτό. Κριτική συγκέντρωση ονοµάζεται η συγκέντρωση του στοιχείου στο φυτικό ιστό µε την οποία επιτυγχάνεται παραγωγή που αντιπροσωπεύει το 90% της µέγιστης. Τα φύλλα είναι συνήθως τα πιο κατάλληλα µέρη του φυτού για χηµική ανάλυση, γιατί αντιπροσωπεύουν θέσεις της ενεργού αύξησης. Η έννοια των κριτικών συγκεντρώσεων βασίζεται στη σχέση µεταξύ της συγκέντρωσης ενός ανόργανου θρεπτικού στοιχείου και της παραγωγής. Η σχέση µεταξύ της συγκέντρωσης των ανόργανων θρεπτικών στοιχείων στους φυτικούς ιστούς και της απόδοσης των φυτών εκφράζεται συνήθως µε την καµπύλη της επόµενης εικόνας (εικόνα 1).

Εικόνα 1. Σχέση µεταξύ της συγκέντρωσης των φυτικών ιστών σε ανόργανα θρεπτικά στοιχεία και της απόδοσης των φυτών.

Υπάρχει άµεση σχέση µεταξύ της συγκέντρωσης των φυτικών ιστών σε ανόργανα θρεπτικά στοιχεία και του ρυθµού αύξησης και απόδοσης του φυτού. Η άριστη ανάπτυξη του φυτού αντιστοιχεί σ’ ένα εύρος συγκέντρωσης για κάθε θρεπτικό στοιχείο. Το εύρος αυτό καλείται «οριακό εύρος επάρκειας»και ποικίλει ανάλογα µε το είδος του φυτού και µε το θρεπτικό στοιχείο. Για την αξιολόγηση των αναλύσεων φύλλων θα πρέπει προηγουµένως να είναι γνωστή η κριτική συγκέντρωση του µελετώµενου στοιχείου. Τροφοπενία γενικά παρουσιάζεται κάτω από αυτή τη συγκέντρωση.

Τα µέρη της καµπύλης α, β, γ, δ και ε ερµηνεύονται ως εξής:

(α) Έντονη έλλειψη: η συγκέντρωση των ανόργανων θρεπτικών στοιχείων στους φυτικούς ιστούς είναι χαµηλή µε αποτέλεσµα ο ρυθµός αύξησης των φυτών να είναι πολύ µικρός.

(β) Μέτρια έλλειψη: ο ρυθµός αύξησης του φυτού αυξάνει και µειώνεται η συγκέντρωση των ανόργανων θρεπτικών στοιχείων στους ιστούς λόγω µεγαλύτερης παραγωγής ξηράς ουσίας.

(γ) Κρίσιµο σηµείο: ο ρυθµός αύξησης του φυτού αυξάνεται µε την αύξηση της συγκέντρωσης των ανόργανων θρεπτικών στους φυτικούς ιστούς µέχρι την επίτευξη της κρίσιµης τιµής.

(δ) Πολυτελής κατανάλωση (ζώνη επάρκειας): περαιτέρω αύξηση της συγκέντρωσης των ανόργανων θρεπτικών στοιχείων στους φυτικούς ιστούς δεν έχει σηµαντική επίδραση στο ρυθµό αύξησης του φυτού και στην απόδοση και τα θρεπτικά στοιχεία συγκεντρώνονται στους ιστούς.

(ε) Τοξική επίδραση: υψηλά επίπεδα ανόργανων θρεπτικών στοιχείων στους ιστούς παρεµποδίζουν την ανάπτυξη, επιδρώντας τοξικά.

Τα επίπεδα επάρκειας των ανόργανων θρεπτικών στοιχείων πέντε ειδών φυλλοβόλων οπωροφόρων δίνονται στον πίνακα 1

Οι συγκεντρώσεις των ανόργανων θρεπτικών στοιχείων στα φύλλα επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες όπως:

• Φυτικοί παράγοντες (είδος φυτού, ηλικία, θέση φύλλου στο φυτό, στάδιο ανάπτυξης του φυτού, αποδόσεις των φυτών).

• Εδαφικοί παράγοντες (εδαφική υγρασία, pH, αερισµός, θερµοκρασία, ανθρακικό ασβέστιο, µηχανική σύσταση).

• Κλιµατικοί παράγοντες (θερµοκρασία, φωτισµός, σχετική υγρασία, βροχόπτωση).

• Καλλιεργητικές πρακτικές [χορήγηση λιπασµάτων, χορήγηση εδαφοβελτιωτικών, κλάδευµα, χειρισµός εδάφους (καλλιέργεια -ακαλλιέργεια)].

Οι διακυµάνσεις της συγκέντρωσης των ανόργανων θρεπτικών στοιχείων στα φύλλα κατά τη διάρκεια της βλαστικής περιόδου

Κατά τη διάρκεια της βλαστικής περιόδου σε κάθε φυτικό ιστό πραγµατοποιούνται µεταβολές των συγκεντρώσεων των θρεπτικών στοιχείων. Παρακολουθώντας αυτές τις µεταβολές µε συχνές δειγµατοληψίες και χηµική ανάλυση, αποκαλύπτονται συχνά αυξοµειώσεις των συγκεντρώσεων ορισµένων στοιχείων και χαρακτηριστικές τάσεις που σχετίζονται άµεσα µε τα διάφορα στάδια της βλαστικής περιόδου (άνθηση, καρπόδεση, αύξηση και ωρίµαση των καρπών). Αυτές οι µεταβολές οφείλονται στη µεταφορά θρεπτικών στοιχείων µεταξύ των διαφόρων φυτικών οργάνων.

Ανάλογα µε την κινητικότητά τους εντός των φυτών, τα ανόργανα θρεπτικά στοιχεία κατατάσσονται σε:

ευκίνητα: N, P, K, Mg, S, Β (σε ορισµένα είδη)

µέτριας κινητικότητας: Fe, Zn, Cu, Mo

δυσκίνητα: Ca, Mn, B (σε ορισµένα είδη)

Τα ευκίνητα θρεπτικά στοιχεία µπορούν να µεταφερθούν από ένα φυτικό όργανο σε άλλο, ενώ τα δυσκίνητα µεταφέρονται δύσκολα ή δεν µεταφέρονται καθόλου.

Οδηγίες δειγµατοληψίας φύλλων

Κατά τη δειγµατοληψία, τα φύλλα συλλέγονται σε διάτρητες πλαστικές σακούλες, οι οποίες παραµένουν ανοικτές για να αερίζονται καλύτερα, τοποθετούνται αµέσως σε ψυγείο και µεταφέρονται όσο το δυνατόν γρηγορότερα στο εργαστήριο για χηµική ανάλυση. Για την ταυτοποίηση του δείγµατος αναγράφονται σε ετικέτα τα στοιχεία προέλευσής του όπως: ονοµατεπώνυµο παραγωγού, Δήµος, Δηµ. Διαµέρισµα, τοποθεσία, αριθµός αγροτεµαχίου, ποικιλία, υποκείµενο και ηλικία των δένδρων.

Η δειγµατοληψία πραγµατοποιείται ακολουθώντας τις διαγώνιες του οπωρώνα (εικόνα 2) και µάλιστα από κάθε δένδρο δειγµατοληψίας λαµβάνονται 4 φύλλα που βρίσκονται στις τέσσερις πλευρές της κόµης και σε ύψος 1,5–2 µέτρων από το έδαφος. Για κάθε ποικιλία λαµβάνεται ξεχωριστό δείγµα.

Πίνακας 1. Επίπεδα επάρκειας ανόργανων θρεπτικών στοιχείων στα φύλλα πέντε ειδών φυλλοβόλων οπωροφόρων.

Δειγµατοληψία φύλλων µηλιάς

Η δειγµατοληψία πραγµατοποιείται την περίοδο περί τα µέσα Ιουλίου στις πεδινές περιοχές, τέλη Ιουλίου στις ηµιορεινές και αρχές Αυγούστου στις ορεινές. Για το σκοπό αυτό λαµβάνονται 80-100 φύλλα (µε µίσχο), από το µέσο ετήσιων βλαστών µέσης ζωηρότητας (Εικόνα 3).

Δειγµατοληψία φύλλων ροδακινιάς

Η δειγµατοληψία πραγµατοποιείται στις αρχές Ιουλίου στις πεδινές περιοχές και µέσα Ιουλίου στις ηµιορεινές. Για το σκοπό αυτό λαµβάνονται 60-80 φύλλα (µε µίσχο), από το µέσο ετήσιων βλαστών µέσης ζωηρότητας.

Δειγµατοληψία φύλλων κερασιάς

Η δειγµατοληψία πραγµατοποιείται στις αρχές Ιουλίου στις πεδινές περιοχές, µέσα Ιουλίου στις ηµιορεινές και τέλη Ιουλίου στις ορεινές. Για το σκοπό αυτό λαµβάνονται 60-80 φύλλα (µε µίσχο), από το µέσο ετήσιων βλαστών µέσης ζωηρότητας.

Δειγµατοληψία φύλλων αχλαδιάς

Η δειγµατοληψία πραγµατοποιείται την περίοδο περί τα µέσα Ιουλίου στις πεδινές περιοχές και τέλη Ιουλίου στις ηµιορεινές. Για το σκοπό αυτό λαµβάνονται 80-100 φύλλα (µε µίσχο), από το µέσο ετήσιων βλαστών µέσης ζωηρότητας.

Δειγµατοληψία φύλλων δαµασκηνιάς

Η δειγµατοληψία πραγµατοποιείται την περίοδο περί τα µέσα Ιουλίου στις πεδινές περιοχές, τέλη Ιουλίου στις ηµιορεινές και αρχές Αυγούστου στις ορεινές. Για το σκοπό αυτό λαµβάνονται 80-100 φύλλα (µε µίσχο), από το µέσο ετησίων βλαστών µέσης ζωηρότητας.

Δειγµατοληψία φύλλων βερικοκιάς

Η δειγµατοληψία πραγµατοποιείται στις αρχές Ιουλίου στις πεδινές περιοχές και µέσα Ιουλίου στις ηµιορεινές περιοχές. Για το σκοπό αυτό λαµβάνονται 60-80 φύλλα (µε µίσχο), από το µέσο ετήσιων βλαστών µέσης ζωηρότητας.

Δειγµατοληψία φύλλων ακτινιδιάς

Η δειγµατοληψία πραγµατοποιείται περί τα µέσα Αυγούστου. Για το σκοπό αυτό λαµβάνονται 60-80 φύλλα µε µίσχο (τρίτο φύλλο µετά τον τελευταίο καρπό στην κληµατίδα).

Β. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ

Σε µια γεωργική εκµετάλλευση, ο σπουδαιότερος συντελεστής παραγωγής είναι το έδαφος. Είναι πολύ σηµαντικό να γνωρίζουµε αν το έδαφος είναι γόνιµο και παραγωγικό. Αυτό επιτυγχάνεται µε την ανάλυση ενός αντιπροσωπευτικού δείγµατος εδάφους από τον οπωρώνα.

Σκοπός της ανάλυσης του εδάφους είναι:

• Η εκτίµηση µε ακρίβεια του βαθµού επάρκειας των ανόργανων θρεπτικών στοιχείων του εδάφους

• Η εκτίµηση των λιπαντικών αναγκών της καλλιέργειας

• Η σαφής διατύπωση των αποτελεσµάτων ώστε να είναι εφικτή η οικονοµική αξιολόγηση των παρεχόµενων συστάσεων λίπανσης.

Δειγµατοληψία εδάφους

Πορεία εργασίας

Πριν από τη δειγµατοληψία η επιφάνεια του εδάφους στα σηµεία δειγµατοληψίας καθαρίζεται από τα χόρτα και από τις πέτρες. Ανάλογα µε το µέγεθος του αγρού γίνεται η ακόλουθη εργασία. Αρχικά διαιρούµε τον οπωρώνα σε οµοιόµορφα τεµάχια µε βάση το ανάγλυφο του εδάφους, τις διαφορές στο χρώµα του εδάφους, από πλευράς καλλιεργητικής φροντίδας ή τις αµειψισπορές που έχει δεχθεί κλπ. Στη συνέχεια ορίζουµε πόσα δείγµατα θα πάρουµε και από ποια σηµεία ανάλογα µε το µέγεθος του οπωρώνα, το σχήµα του αγροτεµαχίου και το βάθος δειγµατοληψίας. Ανάλογα µε το σχήµα και το µέγεθος των τεµαχίων, 1 έως 2 επιµέρους σηµεία δειγµατοληψίας ανά στρέµµα είναι ικανοποιητικά, εφόσον η έκταση είναι επίπεδη και οµοιόµορφη µέχρι το βάθος της δειγµατοληψίας. Τα δείγµατα που λαµβάνουµε µε το δειγµατολήπτη (εικόνα 4) από πολλά σηµεία και είναι του ίδιου βάθους ή της ίδιας οµοιογένειας ανακατεύονται καλά και δηµιουργούν ένα σύνθετο δείγµα ώστε τελικά να προκύψει ένα δείγµα προς ανάλυση γύρω στο 1 µε 1,5 κιλό ανά 10 στρέµµατα.

Τι πρέπει να προσεχθεί

Τα σηµεία της δειγµατοληψίας θα πρέπει να είναι µακριά από σπίτια, δρόµους, εργοστάσια και απ’ οπουδήποτε έχει επέµβει ο άνθρωπος. Ακόµη δεν πρέπει να γίνονται δειγµατοληψίες στα σύνορα του χωραφιού και σε χαρακτηριστικά σηµεία όπως π.χ. σαµάρια, θέσεις που νεροκρατούν και γενικά εκεί που νοµίζουµε ότι δεν θα πάρουµε αξιόπιστα αποτελέσµατα. Πρέπει να γνωρίζουµε το ιστορικό του χωραφιού π.χ. περιπτώσεις που έχει γίνει επιχωµάτωση, λάκκοι που µπαζώθηκαν, παλαιοί δρόµοι, κοίτες ρυακιών που καλύφθηκαν µε φερτά υλικά κ.ά.

Σχεδιάγραµµα δειγµατοληψίας εδάφους

Συνήθως υπάρχουν δύο τρόποι πορείας και λήψης δειγµάτων από ένα οµοιογενές αγροτεµάχιο. Κατά τον πρώτο, µπορούµε να κινηθούµε σε τεθλασµένη γραµµή µέχρι να καλυφθεί όλη η επιφάνεια του χωραφιού, ενώ κατά το δεύτερο η κίνηση γίνεται σε σχήµα Χ µε ένα κεντρικό σηµείο και τέσσερα περιφερειακά (Εικόνα 5). Φυσικά έχουν αποκλειστεί εκ των προτέρων οι ακατάλληλες θέσεις για δειγµατοληψία, όπως αυτές αναφέρθηκαν παραπάνω. Η ανάµιξη αυτών των υποδειγµάτων θα δώσει το σύνθετο δείγµα για ανάλυση.

Εικόνα 4. Διάφοροι τύποι δειγµατοληπτών εδάφους.

Εικόνα 5. Τρόπος λήψης αντιπροσωπευτικού δείγµατος εδάφους.

Για την ταυτοποίηση του δείγµατος αναγράφονται σε ετικέτα τα στοιχεία προέλευσής του όπως: ονοµατεπώνυµο παραγωγού, Δήµος, Δηµ. Διαµέρισµα, τοποθεσία, αριθµός αγροτεµαχίου, ποικιλία, υποκείµενο και ηλικία των δένδρων.

Βάθος δειγµατοληψίας

Για τις δενδρώδεις καλλιέργειες πραγµατοποιείται η λήψη δύο δειγµάτων σε βάθη 0-30 και 30-60 cm. Όταν πρόκειται για εγκατάσταση δενδροκαλλιέργειας συνιστάται η λήψη δείγµατος και από βάθος 60-90 cm. Σε καµία περίπτωση δεν πρέπει να γίνεται ανάµειξη δειγµάτων προερχόµενων από διαφορετικά βάθη.

Χρόνος δειγµατοληψίας

Η δειγµατοληψία θα πρέπει να γίνεται νωρίς, πριν από την εγκατάσταση της καλλιέργειας. Σχετικά µε την εποχή παραλαβής των δειγµάτων, ιδανική για τα δέντρα θεωρείται η περίοδος από τις αρχές φθινοπώρου έως το τέλος Φεβρουαρίου. Συχνότητα δειγµατοληψιών: κάθε 3-4 χρόνια.

Τα επίπεδα επάρκειας των ανόργανων θρεπτικών στοιχείων στο έδαφος πέντε ειδών φυλλοβόλων οπωροφόρων δίνονται στον πίνακα 2.

Πίνακας 2. Επίπεδα επάρκειας θρεπτικών στοιχείων* στο έδαφος.

*Προσδιορισµός: (Ρ: µέθοδος Olsen, K,Mg: εκχύλιση µε οξικό αµµώνιο, Β: µέθοδος ζέοντος ύδατος, Fe, Zn, Mn, Cu: εκχύλιση µε DTPA).

Πηγή: Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης & Γυτογενετικών Πόρων - Τμήμα Φυλλοβόλων οπωροφόρων δένδρων Νάουσας

PDF - Εγχειρίδιο Λίπανσης Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων