Αυτές οι ουσίες προστίθενται στο μείγμα με σκοπό τον περιορισμό πιθανών προβλημάτων και με αποτέλεσμα ένα πιο αποτελεσματικό φυτοπροστατευτικό προϊόν.

Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες βοηθητικών ουσιών η κάθε μια από τις οποίες εξυπηρετεί και έναν διαφορετικό σκοπό, οπότε και η κατάλληλη επιλογή είναι μείζονος σημασίας. Η γνώση του τι ακριβώς κάνει η κάθε μια από αυτές αποτελεί μια καλή αρχή.

Το πρώτο πράγμα που πρέπει να γνωρίζουμε είναι πως υπάρχουν δύο βασικές κατηγορίες βοηθητικών ουσιών:

►  Βοηθητικές ουσίες που υπάρχουν ήδη μέσα στο σκεύασμα, αποτελώντας ήδη μέρος της σύνθεσής του

►  Βοηθητικές ουσίες που προστίθενται κατά την παρασκευή του ψεκαστικού διαλύματος

Για ποιο λόγο ακριβώς προσθέτουμε αυτές τις ουσίες στο ψεκαστικό διάλυμα;

Η επίλυση προβλημάτων διαλυτότητας των διαφόρων φυτοπροστατευτικών προϊόντων στο νερό, αποτέλεσε έναν γόρδιο δεσμό για τη βιομηχανία των φυτοφαρμάκων τη δεκαετία του 50 και του 60.

Τα περισσότερα φυτοπροστατευτικά σκευάσματα δεν είχαν δημιουργηθεί για να χρησιμοποιούν το νερό ως φορέα τους, οπότε και το πρόβλημα προέκυψε αμέσως. Σήμερα, τα περισσότερα σκευάσματα έχουν τέτοια τεχνολογία η οποία επιτάσσει τη χρήση του νερού μαζί με αυτά.

Οι κηρώδεις επιφάνειες πολλών εντόμων, η μορφολογία των μυκηλίων αλλά και των φυτών δυσκολεύουν τα περισσότερα διαλύματα ψεκασμού με βάση το νερό να διεισδύσουν στο στόχο τους. Για να ξεπεραστεί αυτός ο φραγμός, έχουν αναπτυχθεί πρόσθετα, οι βοηθητικές ουσίες.

Οι βοηθητικές ουσίες  έχουν δημιουργηθεί για να καθορίσουν το πόσο σωστά δουλεύει ένα σκεύασμα, αλλά στην περίπτωση που η επιλογή της βοηθητικής ουσίας δεν είναι η κατάλληλη ή η χρήση δεν είναι η σωστή, τότε μάλλον προβλήματα προκαλούνται παρά επιλύονται.

Ορισμένα παρασιτοκτόνα έχουν προαπαιτούμενο τη χρήση κάποιας βοηθητικής ουσίας ενώ κάποια άλλα όχι. Στη περίπτωση που κάποιο σκεύασμα χρησιμοποιηθεί άνευ βοηθητικών ουσιών ενώ οι προδιαγραφές του το αναφερουν, τότε η αναμενόμενη μείωση στη δραστικότητά του αγγίζει ένα ποσοστό 30-50%.

Επίσης στην περίπτωση χρήσης λάθος βοηθητικής ουσίας ή εφαρμογής με λάθος τρόπο ή ακόμη οι πολύ υψηλές συγκεντρώσεις, μπορεί να έχουν δυσμενή αποτελέσματα στην καλλιέργεια.

Μια σωστή εκκίνηση λοιπόν είναι η προσεκτική ανάγνωση και κατανόηση της επίσημης ετικέτας του εκάστοτε σκευάσματος.

Πώς δρουν οι βοηθητικές ουσίες;

Για να κατανοήσουμε πώς λειτουργούν τα πρόσθετα, θα πρέπει να κατανοήσουμε το πως λειτουργεί το νερό. Κάθε μόριο νερού είναι διπολικό, που σημαίνει ότι έχει αρνητικό και θετικό φορτίο, προσομοιάζοντας κατά πολύ έναν μαγνήτη. Πολλά μόρια νερού μαζί προσελκύουν το ένα το άλλο λόγω της ύπαρξης θετικών και αρνητικών δυνάμεων.

Τα μόρια στην επιφάνεια ενός σταγονιδίου νερού διατηρούνται μαζί με περισσότερη δύναμη από αυτά των εσωτερικών μορίων νερού. Αυτό προκαλεί επιφανειακή τάση, η οποία μπορεί να αποτρέψει πολλά πράγματα από το να βρεθούν σε λύση και να βραχεί. Τα επιφανειοδραστικά ξεπερνούν την επιφανειακή τάση. Οι περισσότερες επιφανειοδραστικές ουσίες έχουν μια πολική κεφαλή (υδρόφιλη κεφαλή) που αγαπάει το νερό και μια μη πολική ουρά που μοιάζει με το νερό (υδρόφοβη ουρά).

Αυτά τα συστατικά ενός επιφανειοδραστικού μορίου βοηθούν στη διάσπαση της επιφανειακής τάσης του νερού, επιτρέποντας στο φυτοφάρμακο να διασκορπιστεί πιο ομοιόμορφα σε μια επιφάνεια και να φτάσει στο στόχο του. Όταν τα μόρια νερού έρχονται σε επαφή με διαφορετικές ουσίες, μπορεί να συμβούν πολλά πράγματα. Αν οι ουσίες έχουν παρόμοιο φορτίο, οι δύο δυνάμεις απωθούνται μία από την άλλη. Εάν έχουν διαφορετικά φορτία, οι δύο δυνάμεις θα προσελκύσουν η μία την άλλη. Εάν δεν υπάρχουν φορτία δεν θα υπάρξει αντίδραση. Το νερό, όταν τοποθετείται στις πιο υδρόφοβες επιφάνειες, θα χάθεί. Αυτό προκαλείται από την επιφανειακή τάση και αυτή η επιφανειακή τάση μπορεί να μειωθεί με την προσθήκη επιφανειοδραστικών ουσιών.

Όσο χαμηλότερη είναι η επιφανειακή τάση σε ένα διάλυμα φυτοφαρμάκων, τόσο καλύτερη είναι η κάλυψη από φυτοφάρμακα, επιτρέποντας σε περισσότερα φυτοφάρμακα να φτάσουν στο στόχο τους.

Υπάρχουν πολλά παραδείγματα που σοδειές έχουν χαθεί επειδή δεν ήταν ενημερωμένος σωστά ο παραγωγός. Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η χρήση των ελαιών ως επιφανιοδραστικές ουσίες. Η περίπτωση των ελαίων είναι ιδιάζουσα καθώς αυτά δε θα πρέπει να χρησιμοποιούνται σε φυλλώδεις καλλιέργειές όταν επικρατεί ζεστός και ηλιόλουστος καιρός.

Η ανάγνωση της ετικέτας πάντα προλαμβάνει δυσάρεστες καταστάσεις.

Κατηγορίες βοηθητικών ουσιών

Η κάθε βοηθητική ουσία εκτελεί μια συγκεκριμένη λειτουργία, όπως: διασπορά, επικόλληση,  γαλακτωματοποίηση, ρύθμιση ph διαλύματος, διαβροχή. Υπάρχουν κάποιες επικουρικές ουσίες που μειώνουν τον αφρισμό, κάποιες άλλες που μειώνουν την απορροή του ψεκαστικού διαλύματος, την πτητικότητα ή την εξάτμισή του. Όλες οι προαναφερθείσες ιδιότητες δεν μπορούν να εκτελεσθούν με την προσθήκη μόνο μίας πρόσθετης ουσίας, οπότε πολλές φορές συχνά απαιτείται σωστός συνδυασμός δύο ή περισσοτέρων ουσιών για να επιτευχθεί τελικά το επιθυμητό αποτέλεσμα.

1. Επιφανειοδραστικές ουσίες

Τα επιφανειοδραστικά είναι πρόσθετα που μειώνουν την επιφανειακή τάση εντός των εξωτερικών επιφανειακών στρωμάτων του νερού. Υπάρχουν τέσσερις διαφορετικοί τύποι επιφανειοδραστικών ουσιών:

► Τα ανιονικά τασιενεργά τα οποία είναι αρνητικά φορτισμένα και αυξάνουν τον αφρισμό καθώς και άλλες ιδιότητες διασποράς του σκευάσματος. Αυτό είναι ένα πρόσθετο του οποίου οι ιδιότητες δεν είναι επιθυμητές σε ψεκαστήρες που διαθέτουν αναδευτήρα, διότι έτσι θα προκληθεί διακοπή της ροής του νερού ή αναρρόφηση της αντλίας.

► Τα κατιονικά επιφανιοδραστικά τα οποία είναι θετικά φορτισμένα και συχνά πολύ τοξικά για τα φυτά. Αυτά χρησιμοποιούνται συνήθως για τον καθαρισμό αγροτικών μηχανημάτων.

► Επιφανειοδραστικά που αμφότερα σχηματίζουν θετικό ή αρνητικό φορτίο αναλόγως του pH του διαλύματος. Αυτά τα προϊόντα χρησιμοποιούνται πολύ ειδικά για να ταιριάζουν με τις ιδιότητες συγκεκριμένων παρασιτοκτόνων σκευασμάτων σε συστατικά φορέα ή άλλα υλικά και γενικά δεν είναι διαθέσιμα για τη χρήση τους ως αυτόνομα προϊόντα.

► Επιφανειδραστικές ουσίες χωρίς φορτίο τα οποία είναι και τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα. Όταν χρησιμοποιούνται σωστά, δε βλάπτουν τα φυτά, παραμένουν σταθερά και κάνουν καλή δουλειά για να σπάσουν την επιφανειακή τάση του νερού. Ωστόσο, ο ρυθμός εφαρμογής είναι κρίσιμος. Όταν εφαρμόζεται σε υπερβολικά υψηλό ρυθμό μπορεί να προκληθεί τραυματισμός του φυτού.

2. Ουσίες χρησιμοποιούμενες για τη μείωση της διασποράς των ψεκασμών

Αυτά τα προϊόντα δε βοηθούν μόνο τα πτητικά φυτοφάρμακα να γίνουν λιγότερο πτητικά, αλλά και το διάλυμα του φορέα να γίνει πιο ιξώδες και βαρύτερο. Αυτό είναι ευεργετικό όταν ψεκάζεται μια υπαίθρια εκμετάλλευση κοντά σε κατοικημένη περιοχή. Μειώνει την διασπορά, την έντονη οσμή αλλά και τα απόβλητα. Ωστόσο, όταν εφαρμόζονται οι συγκεκριμένες ουσίες σε υπερβολικά υψηλή δόση, μπορούν να προκαλέσουν επιφανειακές εναποθέσεις στο φύλλωμα, υπερβολική έκθεση στο παρασιτοκτόνο ή φραγμό των ακροφυσίων ψεκασμού.

3. Γαλακτοματοποιητές

Οι παράγοντες γαλακτωματοποίησης επικαλύπτουν μικροσκοπικά σωματίδια ή ομάδες υγρών μορίων και τα εμποδίζουν να συσσωματωθούν με άλλα παρόμοια μόρια. Σε αντίθεση με το λάδι και το ξίδι, οι γαλακτωματοποιητές επιτρέπουν να αναμειχθούν διαλύματα ελαίου και νερού. Αυτά τα προϊόντα προστίθενται συνήθως από τον κατασκευαστή και συνήθως αναμιγνύονται με παρασιτοκτόνα με βάση το πετρέλαιο για να τα βοηθήσουν να αναμειχθούν πιο εύκολα με το νερό.

4. Ουσίες που υποβοηθούν τη διασπορά ή την προσκόλληση

Οι ουσίες διασποράς είναι ενώσεις που προκαλούν την ελάττωση της επιφανειακής τάσης του παρασιτοκτόνου με τέτοιο τρόπο ώστε να απλώνεται εύκολα σε μια πολύ λεπτή μεμβράνη πάνω από μια επιφάνεια. Όπως οι επιφανειοδραστικές ουσίες, οι διασκορπιστές και οι ουσίες συγκόλλησης αυξάνουν κατά πολύ την αποτελεσματικότητα του φυτοφαρμάκου. Μπορούν να περιέχουν λιπαρά οξέα, λάτεξ, αλειφατικές αλκοόλες, φυτικά έλαια όπως βαμβακέλαιο ή ανόργανα έλαια. Κάθε σύνθεση είναι πολύ διαφορετική.

Οι προσκολλητικές ουσίες ομοιάζουν πολύ με τους πυκνοποιητικούς παράγοντες και με τα έλαια καθώς βοηθούν το διάλυμα του φυτοφαρμάκου να προσκολλάται στην επιφάνεια του φύλλου, αντισταθμίζοντας τη βροχή, την εξάτμιση και την απορροή. Ορισμένα προϊόντα χρησιμοποιούν γαλακτωματοποιημένα πολυαιθυλένια, άλλα χρησιμοποιούν πολυμερισμένες ρητίνες, λιπαρά οξέα ή αποστάγματα πετρελαίου. Οι προσκολλητικοί παράγοντες χρησιμοποιούνται συνήθως σε φυτά μεγάλης καλλιέργειας όπου τα υπολείμματα στα φύλλα δεν αποτελούν πρόβλημα. Ωστόσο, σε θερμοκήπια, μπορούν να προκαλέσουν ένα χάος, ειδικά σε φύλλα με ιδιαίτερη μορφολογία (φύλλα με τρίχες). Μερικοί συνδυασμοί αυτών των δύο κατηγοριών βοηθητικών ουσιών μπορούν να προκαλέσουν φυτοτοξικότητες σε ετήσιες καλλιέργειες και σε βότανα.

5. Έλαια

Υπάρχουν δύο κατηγορίες ελαίων: τα φυτικής προέλευσης έλαια και υποπροϊόντα πετρελαίου.

Κάποια από αυτά εφαρμόζονται για να προκαλέσουν ασφυξία στα έντομα-στόχους. Καλύπτουν το έντομο και διακόπτουν έτσι την παροχή του αέρα, οπότε και το έντομο πεθαίνει από ασφυξία.

Μια άλλη κατηγορία αποτελεί διεισδυτικές ενώσεις οι οποίες διασπούν τα στρώματα χητινής του σκελετού του εντόμου και τελικά το έντομο πεθαίνει. Άλλες περιπτώσεις είναι αυτές που σχηματίζουν μία μεμβράνη πάνω στο φύλλο, διασπούν την επιδερμίδα και επιτρέπουν στο φυτοφάρμακο να εισέλθει στο στόχο του. Ορισμένα έλαια αναμειγνύονται με τασιενεργά, για να επωφεληθούν από τις ιδιότητες και των δύο προσθέτων.

6. Τροποποιημένα σάκχαρα

Έχει βρεθεί ότι μερικά τροποποιημένα μόρια σακχάρου έχουν ιδιότητες παρόμοιες με τις  επιφανειοδραστικές ουσίες και μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως διασκορπιστές/προσκολλητικά. Η κατηγορία αυτή γίνεται όλο και περισσότερο δημοφιλής λόγω της βιολογικής της προέλευσης, της ικανότητας βιοδιάσπασης και το ότι είναι φιλική προς το περιβάλλον.

Τα προϊόντα αυτά έχουν πολύ χαμηλή πιθανότητα φυτοτοξικότητας, επειδή προέρχονται από φυτικά σάκχαρα. Η έρευνα για τα υλικά αυτά συνεχίζεται. Οι τρέχουσες έρευνες δείχνουν καλή συμβατότητα αυτών με κάποια ζιζανιοκτόνα.

7. Οργανοπυριτικά υλικά

Οι παραπάνω ουσίες δεν είναι καινούριες στο προσκήνιο, πρόκειται μάλλον για προϊόντα σχεδόν τεσσάρων δεκαετιών. Αναφερόμαστε σε ουσίες βοηθητικές ως προς τον ψεκασμό των φυτοπροστατευτικών ουσιών.

Τα οργανοπυριτικά επιφανειοδραστικά είναι πολύ καλά στην αύξηση της "αντοχής στη βροχή" των φυτοφαρμάκων. Μειώνουν επίσης την επιφανειακή τάση και επιτρέπουν σε όλα, από τα μικροθρεπτικά συστατικά έως τα μυκητοκτόνα, να εισέλθουν διαμέσου των στομάτων των φύλλων. Τα προϊόντα αυτά έχουν εκπληκτικές δυνατότητες διαβροχής. Ανάλογα με το φυτοφάρμακο με το οποίο χρησιμοποιούνται και τον ρυθμό εφαρμογής, τα αποτελέσματα μπορεί να είναι καλά ή και όχι, οπότε προσέξτε τα προϊόντα αυτά.

Η φυτοτοξικότητα μπορεί να συμβεί εάν τα προϊόντα αυτά χρησιμοποιούνται σε υπερβολικά υψηλό ρυθμό ή χρησιμοποιούνται όταν οι θερμοκρασίες είναι πάνω από 32^οC. Ορισμένες έρευνες υποδεικνύουν ότι οι ιδιότητες διαβροχής αυτών των επιφανειοδραστικών ουσιών είναι τόσο καλές ώστε μπορούν επίσης να επιτρέψουν βακτήρια και μύκητες να εισχωρήσουν ευκολότερα στα φυτά μέσω των στομάτων. Οι προσεκτικές εφαρμογές και η εναλλαγή με άλλες επιφανειοδραστικές ουσίες απαιτείται για να επωφεληθούμε από τα πλεονεκτήματα αυτών των προϊόντων.

Οι εφαρμογές οργανοπυριτικών επιφανειοδραστικών ουσιών σε καιρικές συνθήκες άνω των 32^οC μπορούν να προκαλέσουν φυτοτοξικότητα.

8. Ανόργανα άλατα

Υπάρχει συνεχής έρευνα σχετικά με τη χρήση ορισμένων ανόργανων αλάτων ως επιφανειοδραστικών ουσιών. Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος αυτής της έρενυνας σχετίζεται με εφαρμογές ζιζανιοκτόνων. Πολλά από αυτά τα προϊόντα είναι άλατα νατρίου, καλίου και αμμωνίου. Άλλα περιέχουν άλατα ασβεστίου, σιδήρου, ψευδαργύρου και μαγνησίου και χρησιμοποιούνται σε βιομηχανικούς καθαριστικούς παράγοντες και βοηθητικά μέσα. Προκαλούν επίσης προβλήματα στα φυτά, ιδιαίτερα σε καλλιέργειες θερμοκηπίου.

9. Κοινά σαπούνια ως βοηθητικές ουσίες

Υπάρχουν κάποια κοινά σαπούνια που έχουν ρόλο επικουρικό και αυτά αλλά παρουσιάζουν τα εξής προβλήματα: αντιδρούν με τα κατιόντα του εδάφους και των λιπασμάτων και αφήνουν κατάλοιπα ιζηματώδη στη φυλλική επιφάνεια.

10. Φυσικά επιφανειοδραστικά

Τα φυσικά επιφανειοδραστικά είναι βιοαποικοδομήσιμα, παράγοντες διαβροχής και έλαια που υφίστανται διαφορετική επεξεργασία από τα «φυτικά έλαια» και τα αλκυλιωμένα σάκχαρα. Τα υλικά όπως τα έλαια καρύδας, φοινικέλαια, καστορέλαια, λανολίνες, αμινοξέα σίτου και πολλά άλλα έχουν χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν, αλλά υπάρχουν λίγες έρευνες για την επαλήθευση ότι αυτά τα προϊόντα είναι αποτελεσματικά όταν χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με τα φυτοφάρμακα. Επιπλέον, υπάρχουν ενδείξεις ότι τα προϊόντα αυτά μπορούν να χρησιμεύσουν ως πηγές τροφίμων για βακτήρια και μύκητες. Μέχρις ότου η έρευνα μας αποδώσει καρπούς για αυτά τα προϊόντα, ας είμαστε προσεκτικοί κατά τη χρήση τους.

Εν κατακλείδι…

Ορισμένα εντομοκτόνα συνιστώνται να εφαρμόζονται με έλαια, άλλα με μόνο μη ιονικά επιφανειοδραστικά. Η ετικέτα φυτοφαρμάκου διευκρινίζει αν χρειάζεται ένα πρόσθετο και ποια κατηγορία βοηθητικών ουσιών να χρησιμοποιηθεί. Αυτές οι συστάσεις είναι αυστηρές για έναν λόγο. Ο πειραματισμός με τασιενεργά είναι μια επικίνδυνη υπόθεση.

Αν, μετά την ανάγνωση της ετικέτας, εξακολουθεί να μην είναι σαφές ποιο πρόσθετο πρέπει να χρησιμοποιήσετε, ρωτήστε την εταιρεία που παράγει το φυτοφάρμακο. Θα σας πει εάν υπάρχει ένα επιφανειοδραστικό στο φυτοφάρμακο ή ποια επιφανειοδραστικά προϊόντα μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ασφάλεια με το παρασιτοκτόνο. Έχει διεξαχθεί πολλή έρευνα για τα πρόσθετα καθώς και τις αλληλεπιδράσεις που προκαλούνται. Τα περισσότερα φυτοφάρμακα έχουν ειδικές απαιτήσεις.

Το μόνο που έχετε να κάνετε είναι να ακολουθήσετε τις οδηγίες κατά γράμμα.

Βιβλιογραφία:

Baird, J.V., and J.P. Zublena. 1993. Soil Facts: Using wetting Agents (Nonionic Surfactants) on Soil. North Carolina Cooperative Extension Service Publication. AG-439-25.

Foy, C. L., & Pritchard, D. W. (1996). Pesticide formulation and adjuvant technology. CRC press.

Green, J. (2000). Adjuvant outlook for pesticides. Pesticide Outlook, 11(5), 196-199.

Hazen, J. L. (2000). Adjuvants—terminology, classification, and chemistry. Weed technology, 14(4), 773-784.

Penner, D. (2000). Activator adjuvants. Weed technology, 14(4), 785-791