Η εμφάνιση του μύκητα Aspergillus αποτελεί μεγάλη απειλή για το καλαμπόκι,υποβαθμίζοντας την ποιότητά του, και κυρίως για την κατανάλωσή του, καθώς οφείλεται για την παραγωγή αφλατοξινών, οι οποίες είναι εξαιρετικά επικίνδυνες .

Τι είναι οι αφλατοξίνες?

Οι αφλατοξίνες, ανήκουν σε μια ομάδα μυκοτοξινών που παράγονται ως δευτερογενείς μεταβολίτες και χαρακτηρίζονται για την μεγάλη τοξικότητα και τις δυσμενείς επιπτώσεις που έχουν στην υγεία των ζώων και των ανθρώπων. Η εμφάνιση αφλατοξινών οφείλεται κυρίως σε 3 είδη του μύκητα Aspergillus , στα είδη  Aspergillus flavus, Aspergillus parasiticus και Aspergillus nomius .

Οι μύκητες του γένους Aspergillus,προκαλούν σημαντικά προβλήματα σήψεων καρπών, προσυλλεκτικά αλλά και μετασυλλεκτικά, αναπτύσσονται στους σπάδικες του καλαμποκιού και εμφανίζονται με την μορφή γκριζοπράσινης ή κιτρινοπράσινης μούχλας. Η παραγωγή αφλατοξινών από τους μύκητες εμφανίζεται αυξημένη όταν τα φυτά βρίσκονται κάτω από συνθήκες στρεςς, λόγω ξηρασίας, θερμοκρασίας ή και προσβολής από εχθρούς, χωρίς αυτό να σημαίνει όμως ότι η εμφάνιση μούχλας στους σπάδικες συνοδεύεται απαραίτητα από την παραγωγή αφλατοξινών.

Οι αφλατοξίνες, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, εμφανίζουν πολύ υψηλή τοξικότητα, καθώς έχει βρεθεί σε έρευνες πως η κατανάλωσή τους σχετίζεται με την εμφάνιση καρκίνου και τερατογένεσης.

Ο μύκητας Aspergillus εντοπίζεται συχνά στο έδαφος καθώς και σε αποσυντιθέμενα φυτικά υπολέιμματα. Η μεταφορά των σπορίων του πραγματοποιείται με την βοήθεια του ανέμου και έτσι η εύρεσή του είναι πολύ κοινή σε σπόρους στον αγρό, αλλά και σε αποθήκες. Παρόλλα αυτά, η επικινδυνότητα του μύκητα και η παραγωγή αφλατοξινών αυξάνεται σε συνθήκες αυξημένης υγρασίας και θερμοκρασίας. Πιο συγκεκριμένα, οι ιδανικές συνθήκες κάτω απ΄τις οποίες ο μύκητας παράγει αφλατοξίνες, αναγράφονται στον πίνακα.

Επιπλέον, τα επίπεδα των αφλατοξινών αυξάνονται κατά την διάρκεια θερμών και ξηρών καλοκαιριών και ιδιαίτερα, όταν η θερμοκρασία νυχτός ξεπερνά τους 21°C, στο στάδιο γεμίσματος του κόκκου, σε περίοδο ξηρασίας.

Περιορισμός εμφάνισης Αφλατοξινών

Ο περιορισμός της εμφάνισης του μύκητα και συνεπώς της παραγωγής αφλατοξινών επιδιώκεται από μια σειρά διαδικασιών, προληπτικών , καλλιεργητικών, και βιολογικών μεθόδων. Η χρήση χημικών μεθόδων δεν εφαρμόζεται καθώς δεν υπάρχουν εγκεκριμένα σκευάσματα για το καλαμπόκι, και ελάχιστα είναι αποτελεσματικά,ενώ πραγματοποιείται συνεχής έρευνα.

Καθώς η προσβολή μπορεί να πραγματοποιηθεί πρωτού της συγκομιδής είναι πολύ σημαντικό να διατηρούνται οι κανόνες υγιεινής και σωστής απολύμανσης των εργαλείων και μηχανημάτων. Επίσης, οι χώροι αποθήκευσης πρέπει να απολυμαίνονται σχολαστικά ώστε να καταστραφούν πιθανές πηγές μόλυνσης.

Αφού η εμφάνιση της ασθένειας προκύπτει προσυλλεκτικά αλλά και μετασυλλεκτικά είναι σημαντικό να εφαρμόζονται ορθές γεωργικές πρακτικές. Καθώς ο μύκητας διαχειμάζει σε φυτικά υπολείμματα, η απομάκρυνση ή η ενσωμάτωση τους, είναι σημαντική ώστε να μειωθεί ο πληθυσμός του μύκητα στην καλλιέργεια.Επιπλέον, η προστασία από εχθρούς και ασθένειες αλλά και από την παρουσία ζιζανίων, περιορίζουν την εμφάνιση του παθογόνου, καθώς η είσοδος του μύκητα πραγματοποιείται κυρίως από πληγές εχθρών, ενώ η ύπαρξη ζιζανίων αποτελεί πρωτογενής ξενιστή για πολλά έντομα που όπως αναφέρθηκε συμβάλλουν στην προσβολή του παθογόνου.

Πολλά υποσχόμενα φαίνονται τα αποτελέσματα ερευνών σχετικά με την εφαρμογή βιολογικής καταπολέμησης. Στην βιολογική καταπολέμηση εντάσσονται βακτήρια και μύκητες όπως οι Lactobacillus, Streptococcus και Trichoderma, Phoma, Alternaria, αντίστοιχα, τα οποία συνεισφέρουν στην αποτοξικοποίηση ή και στην αποικοδόμηση της αφλατοξίνης. Επιπλέον έχουν γίνει προσπάθειες για τη χρήση μη τοξικογόνων στελεχών του μύκητα Aspergillus, με μεγάλη επιτυχία στην Αμερική, ενώ παρόμοιες προσπάθειες πραγματοποιούνται και στην Ελλάδα.

 Η πρόληψη, η οποία αποτελεί το σημαντικότερο βήμα για αποφυγή προσβολής και ανάπτυξης αφλατοξινών, είναι απαραίτητο βήμα πριν και μετά της συγκομιδής.

 Κατά την αποθήκευση, θα πρέπει να εξασφαλίζονται τέτοιες συνθήκες ώστε η ανάπτυξη του μύκητα να μην είναι ευνοΐκή, όπως η χρήση κατάλληλων μεθόδων ξήρανσης αλλα και η τήρηση κατάλληλων μέτρων, δηλαδή η διατήρηση χαμηλής υγρασίας και θερμοκρασίας, αλλά και η προστασία από έντομα.

Τέλος, η διαλογή των τελικών προϊόντων, η οποία στην Ελλάδα γίνεται δια χειρός, είναι απαραίτητο να πραγματοποιείται με προσοχή και όσοι σπάδικες εμφανίζουν συμπτώματα μόλυνσης να απορρίπτονται.

Βιβλιογραφία

Kos, J. (2013). Natural occurrence of aflatoxins in maize harvested in Serbia during 2009-2012. Food Control, 4.

Tsitsigiannis, I., Antoniou, P., & Tjamos, C. (2012). Biological control strategies of mycotoxigenic fungi and associated mycotoxins in Mediterranean basin crops. Phytopathologia Mediterranea, 51(1), 17.

 Reducing Aflatoxin in Corn During Harvest and Storage | UGA Cooperative Extension. (χ.χ.). Ανακτήθηκε 23 Μάιος 2022, από https://extension.uga.edu/publications/detail.html?number=B1231&title=Reducing%20Aflatoxin%20in%20Corn%20During%20Harvest%20and%20Storage