Πέμπτη, 28 Ιουνίου 2018

Ιολογικές ασθένειες του φυτού της τομάτας & πώς να τις αναγνωρίσετε

Γράφει: η Ομάδα γεωπόνων της Farmacon - Farmacon Team

Πολλοί ιοί επηρεάζουν τις τομάτες προκαλώντας μωσαϊκά μοτίβο στα φύλλα, καρούλιασμα φύλλων, μειωμένη ανάπτυξη, καψαλισμένη εμφάνιση φύλλων ή γραμμικά μοτίβο στα φύλλα.

Ποιές είναι οι περισσότερο κοινές ιολογικές ασθένειες της τοματιάς;

✔ Ο ιός του μωσαϊκού του καπνού (TMV)

✔ Ο ιός του μωσαϊκού της αγγουριάς (CMV)

✔ Ο ιός του κηλιδωτού μαρασμού της τομάτας (TSWV)

✔ Μωσαϊκό του πεπίνο (PepMV)

Τα συμπτώματα των ιώσεων συνήθως είναι πολύ χαρακτηριστικά και κάποιος μπορεί να καταλάβει ένα ιωμένο φυτό.

Παρακάτω περιγράφονται επιγραμματικά τα πιο χαρακτηριστικά συμπτώματα των συνηθέστερων ιώσεων του φυτού της τοματιάς.

✔ Ο ιός του μωσαϊκού του καπνού (TMV):

iologikes astheneies tomatas2

Μεταδίδεται μηχανικά μεταξύ των φυτών με χυμό και με τα καλλιεργητικά εργαλεία, καθώς επίσης και με το σπόρο και εισέρχεται στους φυτικούς ιστούς από πληγές.

Ο ιός μπορεί να επιβιώσει στα υπολείμματα της καλλιέργειας για πολλά χρόνια. Πηγές του ιού αποτελούν επίσης μολυσμένα φυτάρια, άλλοι μολυσμένοι ξενιστές του ιού (ζιζάνια), ο μολυσμένος καπνός και τα τσιγάρα.

Συμπτώματα-ζημία:

► Κοινό μωσαϊκό της ντομάτας:

οφείλεται σε διάφορες φυλές του TMV και προκαλούν χλώρωση των νεύρων, μωσαϊκό, χλωρώσεις, παραμορφώσεις (καρούλιασμα, κατσάρωμα, νημάτωση) και νεκρώσεις των φύλλων, παραμόρφωση και ποικιλοχλώρωση των καρπών .

► Απλή ράβδωση της τομάτας:

οφείλεται σε ομώνυμες φυλές του TMV και προκαλούν καστανόμαυρες βυθισμένες νεκρώσεις στα νεύρα, στους μίσχους και στους βλαστούς με αποτέλεσμα να μαραίνονται και να ξηραίνονται. Στα φύλλα και στους καρπούς εμφανίζονται μικρές νεκρωτικές κηλίδες σαν εγκαύματα.

► Διπλή ράβδωση της τομάτας:

οφείλεται σε μικτή μόλυνση της τομάτας από τους TMV και τον ιό Χ της πατάτας (potato virus X, PVX). Προκαλούν συμπτώματα ανάλογα της απλής ράβδωσης με τη διαφορά ότι οι νεκρωτικές κηλίδες στους καρπούς είναι αβαθής και κάτω από αυτές έχει σχηματιστεί επουλωτικός ιστός.

► Μαύρισμα των καρπών:

οφείλεται σε φυλλές του TMV και προκαλούν έντονη ποικιλοχλώρωση στα φυτά, νανισμό και νεκρώσεις και στους καρπούς βυθισμένες νεκρωτικές κηλίδες που περιβάλλονται από χλωρωτική ζώνη.

► Εσωτερικός καστανός μεταχρωματισμός:

οφείλεται στη συμμετοχή του TMV και μη παρασιτικών παραγόντων οι οποίοι δεν έχουν καθοριστεί ακριβώς. Προκαλούν καστανές, σκληρές κηλίδες στους καρπούς που φελλοποιούνται.

✔ Ο ιός του μωσαϊκού της αγγουριάς (CMV):

iologikes astheneies tomatas3

Δεν είναι σταθερός ιός και καταστρέφεται με το θάνατο του ξενιστή του. Το μεγάλο εύρος ξενιστών εξασφαλίζει την εύκολη διατήρηση του ιού στη φύση.

iologikes astheneies tomatas1

Πηγές του ιού αποτελούν μολυσμένα φυτά καλλιεργούμενα και αυτοφυή, που προέρχονται από μολυσμένο σπόρο.

Η μετάδοση του ιού γίνεται με το σπόρο και με έντομα-φορείς (αφίδες) με μη-έμμονο τρόπο , με κυριότερα τα είδη Myzus persicae και Aphis gossypii. Ο ιός μεταδίδεται επίσης και μηχανικά με χυμό.

Συμπτώματα–Ζημία

Το μωσαϊκό της αγγουριάς έχει το μεγαλύτερο εύρος ξενιστών. Περιλαμβάνει είδη που ανήκουν σε 67 βοτανικές καλλιέργειες προκαλώντας σοβαρές ζημιές και μεγάλη απώλεια της παραγωγής.

Τα νεαρά φυτά μένουν νάνα και τελικά ξηραίνονται. Στα μεγαλύτερης ηλικίας φυτά εμφανίζεται μωσαϊκό και παραμόρφωση των φύλλων.

Στους καρπούς εμφανίζεται βοθρίωση πράσινου χρώματος. Αποπληξία των φυτών παρατηρείται επίσης ως αποτέλεσμα της συνεργιστικής δράσης του CMV και μυκήτων του εδάφους όπως οι Pythium ultimum και Fusarium spp

✔ Ο ιός του κηλιδωτού μαρασμού της τομάτας (TSWV):

iologikes astheneies tomatas4

Η μετάδοση του ιού γίνεται με τους θρίπες, με κυριότερους τους Thrips tabaci και Frankliniella occidentalis με έμμονο τρόπο.

Η πρόσληψη του ιού από τα ασθενή φυτά γίνεται αποκλειστικά από τις προνύμφες του θρίπα και η μετάδοση από τις προνύμφες 2^ου σταδίου και από τα τέλεια άτομα. Ο ιός προσλαμβάνεται μετά από τροφική δραστηριότητα 5 λεπτών των θριπών σε μολυσμένους φυτικούς ιστούς, ακολουθεί μια λανθάνουσα περίοδος 3-18 ημερών και στη συνέχεια οι θρίπες μπορούν να μεταδόσουν τον ιό μετά από τροφική δραστηριότητα 5-15 λεπτών σε υγιής ιστούς.

iologikes astheneies tomatas5

Μετά την πρόσληψη του ιού ο θρίπας παραμένει ιοφόρος για όλη του τη ζωή. Στην περίπτωση του φορέα Frankliniella occidentalis ο ιός πολλαπλασιάζεται στο σώμα του και είναι πιο αποτελεσματικός φορέας. Ο ιός μεταδίδεται και με το σπόρο μόνο στη τομάτα και σε αυτοφυή φυτά του γένους Senecio spp.

Συνθήκες που ευνοούν την ανάπτυξη των θριπών όπως υψηλές θερμοκρασίες και χαμηλή υγρασία ευνοούν και την εξέλιξη της ασθένειας.

Συμπτώματα-ζημία

Η εμφάνιση και η ένταση των συμπτωμάτων εξαρτώνται από την παρουσία των φορέων, τις περιβαλλοντικές συνθήκες, τη φυλή του ιού και το στάδιο ανάπτυξης του φυτού.

Αρχικά εμφανίζονται μικρές κυκλικές κηλίδες μπρούτζινου χρώματος στα φύλλα που αργότερα συνενώνονται και καλύπτουν ολόκληρο το έλασμα με αποτέλεσμα τα φύλλα να καρουλιάζουν και να νεκρώνονται.

Στους βλαστούς παρατηρούνται ραβδώσεις και νέκρωση των ακραίων μεριστωμάτων. Τα φυτά παραμένουν καχεκτικά, ενώ αν μολυνθούν σε νεαρή ηλικία ξεραίνονται. Στους καρπούς εμφανίζονται κηλίδες με χαρακτηριστικούς ομόκεντρους κύκλους με κόκκινο και κίτρινο χρώμα.

✔ Μωσαϊκό του πεπίνο (PepMV):

Μεταδίδεται μηχανικά με επαφή των μολυσμένων φυτών με τα υγιή, τα καλλιεργητικά εργαλεία, τα ρούχα και υποδήματα εργαζομένων και με το σπόρο τομάτας, ενώ έχει αναφερθεί η μετάδοσή του με βομβίνους (Bombus terrestris, B. canariensis, B. impatiens) κατά την επικονίαση και με τον εμβολιασμό. Για το λόγο αυτό τα ασθενή φυτά στον αγρό παρατηρούνται κατά μήκος της γραμμής φύτευσης.

Πρόσφατες μελέτες έδειξαν την μετάδοση του ιού, σε χαληλό ποσοστό, με το μύκητα Olpidium virulentus. Χαρακτηρίζεται από τους πιο μολυσματικούς και σταθερούς ιούς διατηρώντας τη μολυσματικότητά του για 3 μήνες σε αποξηραμένο και για 2 εβδομάδες σε υγρο φυτικό υλικό.

Λόγω του εύκολου τρόπου μετάδοσής του, διαδίδεται ταχέως προκαλώντας οικονομικές απώλειες, υποβαθμίζοντας την ποιοτική και εμπορική αξία του προϊόντος, που κυμαίνεται από 5-16%.

Πηγές μόλυνσης αποτελούν τα μολυσμένα φυτά τομάτας και αυτοφυή φυτά, ενώ η μετάδοσή του σε μεγαλύτερες αποστάσεις γίνεται με τη διακίνηση μολυσμένων καρπών και μολυσμένου σπόρου.

Έχουν αναφερθεί 4 στελέχη του ιού που όμως δε διακρίνονται με βάση τα συμπτώματα που προκαλούν στα φυτά. Ο ιός προσβάλει φυτά της οικογένειας Solanacea, όμως ενώ άλλα είδη όπως μελιτζάνα, καπνός, πατάτα είναι ευπαθή στη μόλυνση, στη φύση έχει αναφερθεί η παρουσία του μόνο σε τομάτα. Άλλοι ξενιστές είναι ο βασιλικός (Ocimum basilicum), αρκετά αυτοφυή φυτά και ζιζάνια.

Συμπτώματα-ζημία:

Η εμφάνιση των συμπτωμάτων εξαρτάται από τη φυλή του ιού, την ποικιλία του φυτού και τις κλιματικές συνθήκες και εμφανίζονται 2-3 εβδομάδες από τη μόλυνση ανάλογα με την ηλικία των φυτών.

Στα φύλλα εμφανίζεται κιτρινοπράσινο μωσαϊκό, κηλίδωση και συστροφή. Στα φύλλα της κορυφής παρατηρούνται σκοτεινές κηλίδες, ενώ στα κατώτερα καστανόχρωμος μεταχρωματισμός και νεκρωτικές κηλίδες.

Στο βλαστό μπορεί να εμφανιστούν καστανές, νεκρωτικές ραβδώσεις, που περιβάλλουν το βλαστό στο σημείο κοντά στο στέλεχος των ταξιανθιών, οδηγώντας σε αποβολή των άνθεων. Νεκρωτικές κηλίδες και ραβδώσεις παρατηρούνται στα σέπαλα και στον ποδίσκο.

Προσβολή των καρπών οδηγεί σε ανομοιόμορφη ωρίμανση, παραμόρφωση και αποχρωματισμό των καρπών. Παρατηρείται πορτοκαλοκίτρινος μεταχρωματισμός, η επιδερμίδα σχίζεται και οι καρποί παραμένουν συνήθως μικροί.

Τα ιοσωμάτια του PepMV συσσωρεύονται και νεκρώνουν το αγγειακό σύστημα των φυτών με αποτέλεσμα να μη γίνεται σωστά η κυκλοφορία των θρεπτικών και του νερού οδηγώντας τα προσβεβλημένα φυτά σε νανισμό, καχεκτική ανάπτυξη, μαρασμό και τελικά νέκρωση.

Τρόποι καταπολέμησης:

Οι ιολογικές ασθένειες όπως γνωρίζουμε δεν αντιμετωπίζονται με χημικά σκευάσματα. Οι οποιεσδήποτε χημικές επεμβάσεις αφορούν στη μείωση των πληθυσμών αφίδων και θριπών, εντόμων φορέων ιώσεων.