Οι παράγοντες που καθορίζουν την επιτυχία μιας γεωργικής εκμετάλλευσης οπωρώνα είναι σίγουρα πολλοί. Η κατ’ έτος ικανοποιητική σε ποσότητα και ποιότητα παραγωγή καρπών όπως και η δυνατότητα διάθεσης του τελικού προϊόντος στην αγορά (απαιτήσεις και προτιμήσεις του καταναλωτή και θέματα ανταγωνισμού και εμπορίας) αποτελούν τις πρωταρχικές βασικές προϋποθέσεις μιας επιτυχημένης γεωργικής εκμετάλλευσης με οπωρώνα. Μετά την εξασφάλιση του καλύτερου φυτού για τον οπωρώνα, για να επιτευχθεί μια οικονομικά συμφέρουσα καλλιέργεια απαιτείται η ορθή επιλογή της θέσης του οπωρώνα ως προς τις εδαφοκλιματικές συνθήκες και η εφαρμογή ορθολογικού καλλιεργητικού προγράμματος.

Ένας, όμως, από τους πλέον καθοριστικούς και πρωταρχικούς παράγοντες για την επιτυχημένη εγκατάσταση ενός οπωρώνα είναι η ορθή εκλογή ποικιλίας και κατάλληλου υποκειμένου σε ένα υγιές φυτό.

Στα περισσότερα είδη οπωροφόρων το δενδρύλλιο αποτελείται από δύο μέρη, το υπέργειο και το υπόγειο. Τα χαρακτηριστικά του υπέργειου μέρους προσδιορίζονται κατά ένα μεγάλο ποσοστό από την ποικιλία (που θα δώσει τους καρπούς) και κατά ένα μικρότερο ποσοστό, πολύ όμως σημαντικό, από το υποκείμενο (που είναι οι ρίζες). Το υποκείμενο είναι αυτό που θα επηρεάσει τη συμπεριφορά του δένδρου στον οπωρώνα σε σχέση με το έδαφος. Επομένως πέρα από την ποικιλία που επιθυμεί κάποιος να προμηθευτεί, θα πρέπει να επιλέξει και το κατάλληλο υποκείμενο.

Η επιλογή της ποικιλίας συνδέεται πρώτα από όλα με τις ανάγκες της αγοράς (απαιτήσεις του καταναλωτή – εμπορική αξία). Υπάρχουν όμως και πολλά άλλα χαρακτηριστικά της ποικιλίας που πρέπει να προσέξουμε.

Έτσι για την επιλογή μας πρέπει να γνωρίζουμε και συνδυάσουμε:

• τη ζωηρότητα του δένδρου,
• τις απαιτήσεις σε ψύχος το χειμώνα,
• την εποχή άνθισης σε σχέση με τους όψιμους παγετούς της άνοιξης,
• την απαίτηση ή μη ύπαρξης επικονιαστών στον οπωρώνα,
• την πρωιμότητα ή οψιμότητα ωρίμανσης των καρπών της,
• τα εμπορικά χαρακτηριστικά των καρπών που παράγει (χρώμα, μέγεθος, σχήμα, περιεκτικότητα σε οξέα και σάκχαρα, συντηρησιμότητα, χρήσεις) και
• την αντοχή ή ανοχή σε ασθένειες και εχθρούς.

Αυτά για τις παλιές ποικιλίες που καλλιεργούνται σε μια περιοχή είναι λίγο ως πολύ γνωστά, αλλά τα τελευταία χρόνια τα φυτώρια μας "βομβαρδίζουν" με δυνατότητες επιλογής από μια σειρά νέων ποικιλιών, που δεν έχουν μελετηθεί ή δεν είναι γνωστές οι ιδιότητες και χαρακτηριστικά τους. Η διαδικασία όμως επιλογής φυτού για τον οπωρώνα μας δεν έχει ολοκληρωθεί, εάν δεν γίνει αντίστοιχα και η επιλογή του κατάλληλου για την ποικιλία υποκειμένου από τα διαθέσιμα.

Τα υποκείμενα πολλαπλασιάζονται με τρεις τρόπους σήμερα, δηλαδή:

α) είναι σπορόφυτα,

β) προέρχονται από μόσχευμα ή

γ) αναπαράγονται με ιστοκαλλιέργεια

Τα σπορόφυτα θεωρούνται τα "άγρια", είναι συνήθως καθαρά από ιώσεις, δίνουν ζωηρά δέντρα και έχουν παραλλακτικότητα στις ιδιότητές τους.

Τα υποκείμενα από μόσχευμα ή ιστοκαλλιέργεια είναι κλωνικά επιλεγμένα υποκείμενα με συγκεκριμένες ιδιότητες τις οποίες διατηρούν σε όλα τα φυτά που θα φυτευτούν στον οπωρώνα ομοιόμορφα (εικόνα 1).

Τα κλωνικά υποκείμενα είναι η σημερινή τάση για σύγχρονους οπωρώνες, αλλά δεν είναι διαθέσιμα για όλα τα είδη οπωροφόρων, όπου και αναγκαστικά χρησιμοποιούνται σπορόφυτα για υποκείμενο. Το υποκείμενο μπορεί να επιλεγεί για να προσδώσει ποικίλα χαρακτηριστικά στο δέντρο σε σχέση με την παραγωγικότητα του οπωρώνα, την ποιότητα των καρπών, και πάνω από όλα, την αντοχή σε βιοτικούς και αβιοτικούς εδαφικούς παράγοντες και την εντατικοποίηση της καλλιέργειας. Ως παράδειγμα αναφέρονται η αντοχή ορισμένων υποκειμένων στο πρόβλημα της επαναφύτευσης (εκριζώνω την προηγούμενη δενδροκομική καλλιέργεια και επαναφυτεύω σε ‘άρρωστο’ κυρίως από εδαφογενείς ασθένειες έδαφος), στις εδαφογενείς ασθένειες και στους νηματώδεις, στην υγρασία ή την ξηρασία και στο υψηλό εδαφικό pH.

Η τάση διεθνώς είναι να χρησιμοποιούμε νάνα υποκείμενα για πυκνές εντατικές φυτεύσεις. Αυτά βέβαια υπάρχουν μόνο για τη μηλιά, την αχλαδιά και την κερασιά, αλλά πρόσφατα και για τη ροδακινιά, και απαιτούν φύτευση πολλών δέντρων ανά στρέμμα (υψηλό κόστος εγκατάστασης), συχνά υποστήριξη, εντατικές φροντίδες και σωστή διαμόρφωση για να αποδώσουν σύντομα μετά τη φύτευση υψηλή παραγωγή ποιοτικών καρπών.

Έτσι λοιπόν το προς εγκατάσταση φυτό στον οπωρώνα είναι συνήθως το "πάντρεμα" των ιδιοτήτων του εμβολίου (υπερκείμενο μέρος με την παραγωγή καρπών και ευαισθησία σε αβιοτικούς και βιοτικούς παράγοντες όπως ασθένειες, εχθρούς, ψύχος, κ.λπ.) και του υποκειμένου (υπόγειο μέρος, το ριζικό σύστημα του δέντρου). Ο συνδυασμός θα επηρεάσει τη συμπεριφορά του δέντρου και του οπωρώνα τα επόμενα έτη και είναι η βάση για μια οικονομικά συμφέρουσα πολυετή καλλιέργεια.

Εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι το θέμα των φυτωρίων είναι πολύ σοβαρό. Υπάρχουν φυτώρια που δεν λειτουργούν σωστά. Υπάρχουν ποικιλίες και υποκείμενα με δικαιώματα (πρέπει να πληρώσεις στο δημιουργό κάποια χρήματα ανά φυτό ή στρέμμα εγκατάστασης) και τις οποίες διακινούν κάποιοι παράνομα.

Η ολοκληρωμένη διαχείριση και η πιστοποίηση του προϊόντος και του τρόπου παραγωγής (που είναι σχεδόν απαραίτητη) απαιτεί τη φύτευση πιστοποιημένου υλικού, όταν αυτό είναι δυνατό.

Τα περισσότερα δέντρα αυτή τη στιγμή δεν είναι πιστοποιημένα.

Η πιστοποίηση μπορεί να αφορά την ποικιλία/υποκείμενο του φυτού (αλλιώς δεν γνωρίζεις τι αγοράζεις, μόνο ότι σου πει ο πωλητής!), αλλά και τη φυτοϋγεία του δενδρυλλίου (αν είναι απαλλαγμένο από τις κύριες ιώσεις και ασθένειες του είδους).

Μία ετικέτα πιστοποιημένου φυτού (εικόνα 2) φαίνεται στην επισυναπτόμενη φωτογραφία. Αυτά και άλλα πολλά επιβάλουν την αγορά των δενδρυλλίων προς εγκατάσταση από σοβαρά νόμιμα φυτώρια της χώρας.

Τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσει κανείς για να επιλέξει σωστά είναι:

Α) Να ψάξει διεξοδικά στο διαδίκτυο για πληροφορίες αρχικά γενικές για το είδος που τον ενδιαφέρει και τη διαθεσιμότητα ποικιλιών και υποκειμένων με τα χαρακτηριστικά τους

Β) Να κάνει εκτεταμένη έρευνα σε φυτώρια παραγωγής οπωροφόρων δένδρων

Γ) Να γίνουν συζητήσεις με παραγωγούς και εμπόρους για τις διαθέσιμες ποικιλίες και την εμπορική αξία αυτών, τα προβλήματα που έχει η κάθε ποικιλία και τις δυνατότητες της για καλλιέργεια και εμπορία στην περιοχή

Δ) Να συμφωνήσει με το φυτώριο και να δώσει προκαταβολή αγοράς για τα φυτά τουλάχιστον 10 μήνες πριν την αγορά τους.

Η αρχή είναι το ήμισυ του παντός και σίγουρα μια επιτυχημένη εγκατάσταση οπωρώνα εξαρτάται απόλυτα από την ορθή επιλογή του πολλαπλασιαστικού υλικού και της τοποθεσίας.