Στα σημαντικότερα είδη για τη χώρα μας συγκαταλέγονται κολεόπτερα έντομα της υποοικογένειας των Scolytinae (με γνωστότερα τα είδη Hylesinus oleiperda και Phloeotribus scarabaeoides), Λεπιδόπτερα έντομα των οικογενειών των Cossidae (τα είδη Zeuzera pyrina και Cossus cossus) και των Pyralidae (κυρίως το είδος Euzophera bigella).
To είδος Zeuzera pyrina L., γνωστό με την κοινή ονομασία ως ζεύζερα της αχλαδιάς ή ζεύζερα, είναι ξυλοφάγο λεπιδόπτερο έντομο της οικογένειας των Cossidae. Απαντάται σε Ευρώπη, Ασία Αφρική και Βόρειο Αμερική. Είναι πολυφάγο έντομο που προσβάλλει περισσότερα από 150 είδη καρποφόρων, δασικών και καλλωπιστικών δένδρων και θάμνων (Gratwick, 1992). Στους ξενιστές του περιλαμβάνονται σημαντικά καλλιεργούμενα είδη όπως η αχλαδιά, η μηλιά, η κυδωνιά, η δαμασκηνιά, η καρυδιά, η καστανιά, η φουντουκιά, η κερασιά και η ελιά, καθώς και δασικά είδη όπως είναι η δρυς, o φράξος, η φτελιά, η λεύκα, ο πλάτανος, η ιτιά και ο σφένδαμος (Gratwick, 1992, Langstrom et al.2007). Στη χώρα μας, καθώς και στις υπόλοιπες χώρες της λεκάνης της Μεσογείου θεωρείται παραδοσιακά σημαντικός εχθρός των γιγαρτοκάρπων, αλλά έχουν παρατηρηθεί έντονες προσβολές και σε άλλες δενδρώδεις καλλιέργειες όπως η ελιά και η καρυδιά (Τζανακάκης και Κατσόγιαννος 1998). Εδώ και πολλά χρόνια καταγράφονται σοβαρές ζημιές στην ελιά στα νησιά του Αανατολικού Αιγαίου και στα Δωδεκάνησα, αλλά τα τελευταία χρόνια φαίνεται οι προσβολές των ελαιοδένδρων από τη ζεύζερα να είναι γενικευμένες σε όλη τη χώρα. Το είδος αυτό προκαλεί σημαντικές ζημιές στην ελιά σε πολλές χώρες της Ανατολικής Μεσογείου, όπως είναι το Ισραήλ, η Αίγυπτος και η Συρία, αλλά πλέον αναφέρονται υψηλά επίπεδα προσβολών και σε άλλες χώρες της λεκάνης της Μεσογείου (Katsoyannos, 1992).
Χαρακτηριστικά του εντόμου
Τα ενήλικα του εντόμου είναι μεγάλου μεγέθους, με μήκος μεταξύ 25-30 mm, και έχουν λευκό χρωματισμό με μικρές κυανομαύρες κηλίδες. Αναφέρεται ότι σε άτομα που αναπτύχθηκαν στην ελιά οι πτέρυγες είναι ρόδινες με τεφρές κηλίδες. Η προνύμφη είναι υπόλευκη ή κίτρινη με χαρακτηριστικά μαύρα τριχοφόρα φυμάτια στα νώτα και κοτεινοκάστανη κεφαλή και προθωρακική πλάκα (Εικόνα 1). Η πλήρως ανεπτυγμένη προνύμφη φτάνει σε μήκος τα 50 με 60 mm. Τα αβγά έχουν ανοιχτό κίτρινο έως σομόν χρωματισμό και μήκους περίπου 1 mm (Τζανακάκης και Κατσόγιαννος 1998, Sarto i Monteys 2001).
Φαινολογία – συμπτώματα
Εμφανίζει ετήσιο ή διετή βιολογικό κύκλο, ανάλογα με την περιοχή, το είδος των ξενιστών και την περίοδο ωοτοκίας των ενηλίκων. Διαχειμάζει ως προνύμφη μέσα στον κορμό ή στους κλάδους των δένδρων ξενιστών του. Νυμφώνεται μέσα στη νυμφική στοά, κοντά στην επιφάνεια του φλοιού. Τα ενήλικα, ανάλογα με την περιοχή, εμφανίζονται από τα μέσα της άνοιξης μέχρι τις αρχές του θέρους και οι πτήσεις μπορεί να συνεχίζονται μέχρι τα μέσα του φθινοπώρου, εμφανίζει ένα ή δυο μέγιστα πτήσεων τα οποία μπορεί να εντοπίζονται χρονικά από τον Ιούνιο έως τον Σεπτέμβριο (Τζανακάκης και Κατσόγιαννος 1998, Hegazi et al. 2016).
Τα θηλυκά εναποθέτουν τα αβγά τους (400-800) ατομικά ή σε ομάδες στις ρωγμές του φλοιού του κορμού ή των κλάδων των ελαιοδένδρων (Sarto i Monteys 2001). Οι προνύμφες αρχικά βρίσκονται συγκεντρωμένες κάτω από μετάξινους ιστούς από όπου και μετακινούνται στην επιφάνεια του δένδρου προς τους κλάδους και τους βλαστούς, στους οποίους ορύσσουν στοές στο ξύλο που φτάνουν μέχρι την εντεριώνη (Εικόνα 2). Στις στοές διατηρούν μία ανοιχτή οπή από όπου βγάζουν τα κοκκώδη αποχωρήματά τους που έχουν χρώμα πορτοκαλί.
Οι προνύμφες, καθώς αναπτύσσονται, μετακινούνται εξωτερικά σε μεγαλύτερα κλαδιά, στους βραχίονες και στους κορμούς των δένδρων όπου δημιουργούν μεγάλες ανοδικές στοές κάτω από τον φλοιό και μέσα στο ξύλο (Εικόνα 3). Οι οπές εισόδου των προνυμφών είναι εμφανείς, έχουν αρκετά μεγάλο μέγεθος και παρατηρείται συσσώρευση πριονιδιών ξύλου, αποχωρημάτων των προνυμφών και σε πολλές περιπτώσεις εκκρίσεις του δένδρου (Sarto i Monteys 2001, Langstrom et al. 2007).
Η διάκριση της προσβολής, ειδικότερα προς τα τελικά στάδια της ανάπτυξης της προνύμφης, από άλλα ξυλοφάγα έντομα ή είδη που ζημιώνουν το ξύλο των ελαιοδένδρων είναι σχετικά εύκολη. Η διάκριση μπορεί να γίνει από την παρουσία των πορτοκαλόχρωμων αποχωρημάτων στην οπή της στοάς, το εύρος και μέγεθος της στοάς και φυσικά από το είδος των εντόμων που βρίσκονται στις στοές.
Στα είδη της υποοικογένειας των Scolytinae οι οπές των στοών έχουν μικρό μέγεθος (κάποια χιλιοστά), κυκλικό σχήμα και οι στοές έχουν διακλαδώσεις (Εικόνα 4), στο είδος Euzophera bigella οι προσβολές είναι περισσότερο επιφανειακές και συνοδεύονται και από την παρουσία υπερπλασιών του φλοιού στα περιθώρια των στοών (Εικόνα 5) και σε προσβολές από τζιτζίκια σε βλαστούς και σε κλαδιά εμφανίζονται κατά μήκος του βλαστού ως συνεχόμενα νύγματα (Εικόνα 6). Τα ασύμπτωτα της προσβολής από το Cossus cossus, συγγενικό της ζεύζερας είδους, είναι παρόμοια και η διάκριση μπορεί να γίνει από τα χαρακτηριστικά της προνύμφης, η οποία είναι ρόδινου χρωματισμού. Το είδος αυτό εμφανίζει προτίμηση στα εξασθενημένα δένδρα και συνήθως η προσβολή τους έπεται αυτής της ζεύζερας.
Επιπτώσεις της προσβολής στα ελαιόδενδρα
Η προσβολή προκαλεί ξήρανση βλαστών, κλάδων και βραχιόνων των ελαιοδένδρων. Στην πραγματικότητα ξεραίνεται το τμήμα του βλαστού και των κλάδων από το σημείο της προσβολής και πάνω. Ακόμα και η προσβολή από μία προνύμφη μπορεί να προκαλέσει την ξήρανση του προσβεβλημένου τμήματος του δένδρου. Σε πολλές περιπτώσεις η προσβολή έχει ως αποτέλεσμα την ολική ξήρανση του δένδρου, ειδικά στα νεότερα σε ηλικία αλλά και στα μεγαλύτερα, όταν υπάρχει υψηλό επίπεδο προσβολής. Επιπροσθέτως, λόγω της γενικότερης εξασθένησης που προκαλείται στα ελαιόδενδρα, αυτά γίνονται ευάλωτα σε προσβολές και από άλλα είδη ξυλοφάγων όπως είναι τα είδη της υπογένειας των Scolytinae και το λεπιδόπτερο Cossus cossus.
Το Διεθνές Συμβούλιο Ελαιόλαδου αναφέρει ως όρια οικονομικής ζημίας την παρουσία 5 προνυμφών/δένδρο για τα δένδρα ηλικίας 8 ετών, 5-15 προνύμφες/δένδρο για τα δένδρα ηλικίας 20 ετών και 20-30 προνύμφες για τα δένδρα με ηλικία 20 ετών και μεγαλύτερη.
Η παρακολούθηση των πληθυσμών των ενηλίκων γίνεται με τη χρήση φερομονικών παγίδων ή και παγίδων φωτός (Tonini 1986, Hegazi et al. 2016). Για την εκτίμηση της
προσβολής, κατά το τέλος του καλοκαιριού με αρχές φθινοπώρου γίνεται η καταμέτρηση των προσβεβλημένων νεαρών βλαστών από 20 περίπου δένδρα ώστε να εκτιμηθεί η προσβολή από τις νεαρές προνύμφες. Αργότερα, τον χειμώνα με αρχές της άνοιξης, ο έλεγχος εστιάζει στην καταμέτρηση της παρουσίας στοών σε μεγάλους κλάδου, σε βραχίονες και στον κορμό του δένδρου ώστε να γίνει εκτίμηση της προσβολής από τις μεγαλύτερες σε ηλικίας προνύμφες (Hegazi et al. 2016).
Αντιμετώπιση του εντόμου
Η αντιμετώπιση του εντόμου είναι αρκετά δύσκολη, διότι η παρουσία των ενηλίκων στον αγρό εκτείνεται σε μεγάλη χρονική περίοδο και διότι οι προνύμφες στη μεγαλύτερη
διάρκεια της ζωής τους βρίσκονται προφυλαγμένες εντός των ιστών του δένδρου. Για την επιτυχή αντιμετώπιση του εντόμου, απαιτείται η λήψη μιας σειράς μέτρων στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης διαχείρισης. Τα μέτρα στοχεύουν στη θανάτωση των προνυμφών εντός του
κορμού των δένδρων, στη θανάτωση των προνυμφών πριν τη δημιουργία στοών και στη διαχείριση των ενηλίκων για την αποτροπή εναπόθεσης αβγών.
Για την αντιμετώπιση των προνυμφών εντός του κορμού των δένδρων εντοπίζονται οι στοές τους και με την εισαγωγή κάποιου εντομοκτόνου παράγοντα (χημικές ενώσεις είτε βιολογικά σκευάσματα) ή μηχανικά, με την εισαγωγή για παράδειγμα ενός σύρματος, θανατώνονται. Επίσης, μπορεί να γίνει αφαίρεση των έντονα προσβεβλημένων κλάδων και καταστροφή τους με κάψιμο.
H αντιμετώπιση των προνυμφών πριν τη δημιουργία στοών μπορεί να επιτευχθεί με τον ψεκασμό του κορμού και των κλάδων του δένδρου με κατάλληλα εντομοκτόνα. Για την επιτυχή εφαρμογή του μέτρου απαιτείται ο προσδιορισμός του κατάλληλου χρόνου εφαρμογής που προϋποθέτει την παρακολούθηση της πτήσης των ενηλίκων με φερομονικές παγίδες. Σε πειράματα που πραγματοποιήθηκαν στην Ιταλία, ο πρώτος ψεκασμός πραγματοποιήθηκε 20 ημέρες μετά την έναρξη των πτήσεων, λαμβάνοντας υπόψη τη χρονική διαφορά μεταξύ της εμφάνισης των αρσενικών και των θηλυκών και τον χρόνο εκκόλαψης των προνυμφών. Ο δεύτερος ψεκασμός έγινε 20 ή 30 ημέρες μετά τον πρώτο. Με αυτό τον τρόπο θεωρήθηκε ότι οι ψεκασμοί θανατώνουν τις προνύμφες πρώτης και δεύτερης ηλικίας πριν τη δημιουργία στοών στους νεαρούς βλαστούς, καθώς και τις μεγαλύτερες προνύμφες κατά τη μετακίνησή τους προς τους κλάδους, τους βραχίονες και τον κορμό του δένδρου (Guario et al. 2000).
Για την αντιμετώπιση των ενηλίκων με σκοπό την αποτροπή της ωοτοκίας, εφαρμόζονται η μαζική παγίδευση των αρσενικών και η μέθοδος της παρεμπόδισης των συζεύξεων (Pasqualini and Natale, 1999). Για τη μαζική παγίδευση των αρσενικών χρησιμοποιούνται φερομονικές παγίδες ή παγίδες φωτός, είτε συνδυασμός και των δύο. Σε πειράματα που πραγματοποιήθηκαν στην Αίγυπτο διαπιστώθηκε ότι, κάτω από τις συγκεκριμένες συνθήκες, η μεικτή παγίδα (φωτός και φερομόνης) υπερτερούσε των απλών παγίδων φερομόνης ή φωτός (Hegazi et al 2009). Σε γενικές γραμμές, για τη μαζική παγίδευση των ενήλικων αρσενικών, συνιστάται η ανάρτηση 10 με 20 παγίδων ανά εκτάριο. Η μέθοδος της παρεμπόδισης των συζεύξεων έχει εφαρμοστεί σε ελαιώνες στην Αίγυπτο με ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Εφαρμογή της μεθόδου για διαδοχικά έτη φαίνεται ότι σταδιακά περιορίζει σε ικανοποιητικό βαθμό τις προσβολές στα ελαιόδενδρα (Hegazi et al 2010).
Πηγή Olivenews.gr
