Εάν ζείτε σε μία αγροτική περιοχή και παρατηρήσετε λίγο παραπάνω τις αγροτικές εκμεταλλεύσεις θα διαπιστώσετε πως ένα χωράφι με αραβόσιτο θα μπορούσε να αποτελεί το επόμενο έτος ένα χωράφι με σόγια.

Τι συμβαίνει άραγε εδώ; Μήπως ο εν λόγω καλλιεργητής έχει βαρεθεί να καλλιεργεί αραβόσιτο ή μήπως τελικά υπάρχει ένας καλός λόγος εναλλαγής των καλλιεργειών;

Στην πραγματικότητα υπάρχει ένας πολύ καλός επιστημονικός λόγος που οι αγρότες εναλλάσσουν τις καλλιέργειές τους. Η διαδικασία είναι γνωστή ως αμειψισπορά και εφαρμόζεται ως κοινή πρακτική εδώ και πολλά χρόνια. Πρόκειται για την καλλιέργεια διαφορετικών τύπων καλλιεργειών (ή καθόλου καλλιέργεια) στην ίδια περιοχή σε μια διαδοχή των εποχών του έτους.

Γιατί όμως είναι απαραίτητη η αμειψισπορά και τι μπορεί να συμβεί εάν σε ένα χωράφι καλλιεργούμε συνέχεια την ίδια καλλιέργεια;

Προβλήματα κάνουν την εμφάνισή τους τα οποία τελικά οδηγούν σε μειωμένες αποδόσεις.

• Πρώτον, το ίδιο το έδαφος έχει «κουραστεί» και έχει γίνει λιγότερο εύφορο, διότι ο ίδιος τύπος καλλιέργειας που καλλιεργείται επανειλημμένως απορροφά συνεχώς τα ίδια θρεπτικά συστατικά από το έδαφος.

• Δεύτερον, είναι δύσκολο να ελεγχθούν τα βλαβερά έντομα για την ίδια καλλιέργεια καθώς αυτά με την πάροδο των ετών εγκαθίστανται στην περιοχή.

• Τρίτον, η συγκεκριμένη περιοχή είναι πιο επιρρεπής στη διάβρωση του εδάφους.

Η εφαρμογή της αμειψισποράς μπορεί να αμβλύνει την εμφάνιση των παραπάνω προβλημάτων καθώς επίσης έχει και ορισμένα οφέλη, τα οποία είναι:

• Η οργανική ουσία του εδάφους:

Η χρήση διαφορετικών φυτικών ειδών σε εναλλαγή επιτρέπει την αυξημένη οργανική ύλη του εδάφους (SOM), καλύτερη δομή του εδάφους και βελτίωση του χημικού και βιολογικού περιβάλλοντος εδάφους για τις καλλιέργειες.

Η αυξημένη οργανική ύλη εξασφαλίζει τη μεγαλύτερη συγκράτηση του νερού, παρέχοντας αυξημένη ανοχή στην ξηρασία και μειωμένη διάβρωση. Επίσης, δημιουργείται ένα ευνοϊκό περιβάλλον για την ποικιλομορφία και τον πολλαπλασιασμό των μικροοργανισμών στο έδαφος. Αυτοί οι μικροοργανισμοί είναι που καθιστούν τα θρεπτικά συστατικά διαθέσιμα στα φυτά.

Έτσι, όπου η "ενεργή" οργανική ύλη του εδάφους είναι το κλειδί για το παραγωγικό έδαφος, το έδαφος με χαμηλή μικροβιακή δραστηριότητα παρέχει σημαντικά λιγότερα θρεπτικά συστατικά στα φυτά. Αυτό ισχύει ακόμη και αν η ποσότητα της βιομάζας που απομένει στο έδαφος μπορεί να είναι η ίδια. Οι μικροοργανισμοί του εδάφους μειώνουν επίσης τη δραστηριότητα των παθογόνων και των επιβλαβών οργανισμών μέσω του ανταγωνισμού.

Επιπλέον, τα φυτά παράγουν ριζικά εκκρίματα και άλλες χημικές ουσίες που χειρίζονται το περιβάλλον του εδάφους τους καθώς και το περιβάλλον ζιζανίων τους. Έτσι, η αμειψισπορά επιτρέπει αυξημένες αποδόσεις από τη διαθεσιμότητα θρεπτικών ουσιών, αλλά και την ανακούφιση της αλληλοπάθειας και των ανταγωνιστικών περιβαλλόντων ζιζανίων.

• Απομόνωση ατμοσφαιρικού άνθρακα:

Μελέτες έχουν δείξει πως η αμειψισπορά αυξάνει σημαντικά το περιεχόμενο του οργανικού εδαφικού άνθρακα το οποίο συμβάλλει στην αύξηση της απόδοσης των καλλιεργειών και στη μείωση των δυσμενών κλιματικών αλλαγών.

• Αζωτοδεύσμευση:

Τα ψυχανθή δεσμεύουν το άζωτο στις ρίζες τους και το αποδίδουν ξανά στο έδαφος. Μέσω της αζωτοδέσμευσης μετατρέπουν το ατμοσφαιρικό άζωτο σε αμμωνία η οποία στη συνέχεια μετατρέπεται σε οργανική ένωση που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τα φυτά ως πηγή αζώτου.

• Έλεγχος παθογόνων και παρασίτων:

Η αμειψισπορά επίσης ελέγχει εχθρούς και παθογόνα των καλλιεργειών τα οποία έχουν εγκατασταθεί στο έδαφος. Η εναλλαγή των καλλιεργειών μέσα στα πλαίσια ενός προγράμματος αμειψισποράς μειώνει το επίπεδο του πληθυσμού των επιβλαβών οργανισμών. Φυτά ίδιας οικογένειες τείνουν να έχουν τους ίδιους εχθρούς και να προσβάλλονται από τα ίδια παθογόνα, οπότε με την εναλλαγή των καλλιεργειών οι κύκλοι ζωής των παρασίτων σπάνε ή περιορίζονται. Αυτή η αρχή είναι ιδιαίτερα χρήσιμη στη βιολογική γεωργία, όπου ο έλεγχος των παρασίτων πρέπει να επιτευχθεί χωρίς χημικές ουσίες.

• Έλεγχος ζιζανίων:

Η ενσωμάτωση ορισμένων καλλιεργειών, ιδίως των καλλιεργειών κάλυψης, κατά τη διαδικασία της αμειψισποράς έχει ιδιαίτερη αξία στη διαχείριση των ζιζανίων. Αυτές οι καλλιέργειες εξαντλούν το ζιζάνιο μέσω του ανταγωνισμού. Με την επιβράδυνση της ανάπτυξης και της εξάπλωσης των ζιζανίων, ενώ αναπτύσσονται οι καλλιέργειες, οι αγρότες μειώνουν σημαντικά την παρουσία ζιζανίων για τις μελλοντικές καλλιέργειες. Επίσης τα φυτά κάλυψης προστατεύουν τα χωράφια αποτρέποντας την κάλυψή τους από τα ζιζάνια κατά τη διάρκεια της ακαλλιέργειάς τους.

• Πρόληψη της διάβρωσης του εδάφους:

Η αμειψισπορά μπορεί να μειώσει σημαντικά τη διάβρωση του εδάφους. Χάνεται δηλαδή λιγότερο έδαφος κατά τη διάρκεια βροχοπτώσεων.

Όσο περισσότερα φυτικά υπολείμματα παραμένουν στο χωράφι τόσο λιγότερη είναι και η διάβρωση. Τα φυτικά υπολείμματα σε επαφή με το έδαφος ελαχιστοποιούν τη διάβρωση από το νερό, μειώνοντας την ταχύτητα της ροής της χερσαίας ροής, την ισχύ του ρεύματος και, συνεπώς, την ικανότητα του νερού να αποκολλάται και να μεταφέρει τα ιζήματα.

Ο σχηματισμός των αδρανών εδαφικών τεμαχίων είναι σημαντικός για τον έλεγχο της διάβρωσης, δεδομένου ότι είναι σε καλύτερη θέση να αντισταθούν στην πρόσκρουση της βροχής και στη διάβρωση λόγω του νερού. Τα αδρανή εδαφικά τεμάχια μειώνουν επίσης τη διάβρωση λόγω του αέρα, επειδή είναι μεγαλύτερα σωματίδια και είναι πιο ανθεκτικά στην τριβή λόγω των διαφόρων πρακτικών καλλιέργειας.

• Βιοποικιλότητα:

Η αύξηση της βιοποικιλότητας των καλλιεργειών έχει ευεργετικές επιπτώσεις στο περιβάλλον οικοσύστημα και μπορεί να φιλοξενήσει μεγαλύτερη ποικιλία πανίδας, εντόμων και ευεργετικών μικροοργανισμών στο έδαφος.

Μερικές μελέτες καταδεικνύουν αυξημένη διαθεσιμότητα θρεπτικών ουσιών από την εναλλαγή καλλιεργειών κάτω από οργανικά συστήματα σε σύγκριση με τις συμβατικές πρακτικές, καθώς οι βιολογικές πρακτικές είναι λιγότερο πιθανό να αναστείλουν τα ευεργετικά μικρόβια στην οργανική ύλη του εδάφους.

Η αύξηση της βιοποικιλότητας αυξάνει επίσης την ανθεκτικότητα των αγρο-οικολογικών συστημάτων.

• Παραγωγικότητα χωραφιού:

Η αμειψισπορά αυξάνει τις αποδόσεις λόγω της βελτιωμένης τελικά θρεπτικής κατάστασης του εδάφους. Η φύτευση και η συγκομιδή διαφορετικών καλλιεργειών σε διαφορετικούς χρόνους, εκμεταλλεύεται τη χρήση περισσότερης γης με τα ίδια μηχανήματα και την ίδια εργασία.

• Καλύτερη διαχείριση απρόβλεπτων παραγόντων:

Οι διαφορετικές καλλιέργειες κατά την αμειψισπορά μπορούν να μειώσουν τους κινδύνους δυσμενών καιρικών συνθηκών για τον κάθε παραγωγό.

Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπ’όψιν κατά τον προγραμματισμό της εναλλαγής των καλλιεργειών.

Ο σχεδιασμός μιας αποτελεσματικής εφαρμογής αμειψισποράς απαιτεί τη στάθμιση των διακυμάνσεων της παραγωγής συμπεριλαμβανομένων μεταξύ άλλων, της αγοράς του μεγέθους της εκμετάλλευσης, του κλίματος, του τύπου εδάφους κλπ. Επιπλέον, η εναλλαγή των καλλιεργειών πρέπει να εξετάσει σε ποια κατάσταση μια καλλιέργεια θα εγκαταλείψει το έδαφος για την επόμενη καλλιέργεια και πώς μια καλλιέργεια μπορεί να σπαρθεί με μια άλλη καλλιέργεια.

Για παράδειγμα μία καλλιέργεια που προσθέτει άζωτο στο έδαφος όπως τα όσπρια, θα πρέπει να ακολουθείται από μία καλλιέργεια που απορροφά άζωτο από το έδαφος.

Παραδείγματα καλλιεργειών στην αμειψισπορά

• Λαχανικά:

Συχνά οι καλλιέργειες των λαχανικών οι οποίες και είναι οι πιο προσοδοφόρες για τον παραγωγό, είναι αυτές που επιβαρύνουν περισσότερο το έδαφος. Έχουν συνήθως χαμηλή βιομάζα κι ρηχό ριζικό σύστημα κάτι το οποίο σημαίνει χαμηλά φυτικά υπολείμματα στο έδαφος άρα και λίγα θρεπτικά συστατικά για την επόμενη καλλιέργεια και λίγες επιπτώσεις στην εδαφική δομή.

• Όσπρια:

Πρόκειται για φυτά τα οποία συλλέγουν το διαθέσιμο άζωτο από το έδαφος και το διαθέτουν στο έδαφος για τις επόμενες καλλιέργειες. Επίσης, οι ρίζες τους είναι φτάνουν σε μεγάλο βάθος στο έδαφος το οποίο έτσι απορροφά μεγαλύτερες ποσότητες ύδατος.

• Σιτηρά:

Τα δημητριακά είναι συχνές καλλιέργειες κάλυψης λόγω των πολλών πλεονεκτημάτων που προσφέρουν στην ποιότητα και τη δομή του εδάφους. Τα πυκνά και εκτεταμένα ριζικά συστήματα δίνουν άφθονη δομή στο περιβάλλον έδαφος και παρέχουν σημαντική βιομάζα για την οργανική ύλη του εδάφους. Επίσης παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαχείριση των ζιζανίων καθώς ανταγωνίζονται με ανεπιθύμητα φυτά για χώμα και θρεπτικά συστατικά.

• Πράσινη κοπριά:

είναι στην ουσία μία σοδειά, (όσπρια και σιτηρά), η οποία αναμιγνύεται στο έδαφος και προσδίδει άζωτο και οργανική ουσία.