Ο όρος “καταπόνηση” αναφέρεται στην επίδραση δυσμένων παραγόντων του περιβάλλοντος, οι οποίοι τείνουν να παρεμποδίσουν την εύρυθμη λειτουργία των φυσιολογικών μηχανισμών. Επομένως, η εμφάνιση δυσλειτουργιών σε ένα φυτικό οργανισμό (αποκλίσεις από τα κανονικά επίπεδα λειτουργίας), αποτελεί ένδειξη ύπαρξης παραγόντων καταπόνησης στο περιβάλλον του.
Στις περισσότερες περιπτώσεις η καταπόνηση εκτιμάται μέσω του παραγόμενου προιόντος της επιβίωσης του φυτού, της συσσώρευσης βιομάζας και του ρυθμού αφομοίωσης. Κάθε φυτικός οργανισμός έχει προσαρμοστεί μέσω της εξέλιξης και αναπτύσσεται χωρίς προβλήματα μέσα σε βέλτιστες συνθήκες.
Εάν επομένως παραβιαστούν τα βέλτιστα αυτά όρια, ο φυτικός οργανισμός θα επιβαρυνθεί και θα εμφανίσει τα πρώτα συμπτώματα καταπόνησης. Εάν μάλιστα η καταπόνηση είναι έντονη, παρατηρούνται σημαντικές αποκλίσεις από τις άριστες συνθήκες ανάπτυξης, καθώς και πρόσκαιρες ή μη επιδράσεις σε όλα τα επίπεδα λειτουργίας ενός φυτικού οργανισμού. Πάντως , δεν είναι λίγοι όσοι υποστηρίζουν ότι κάτω από φυσιολογικές περιβαλλοντικές συνθήκες (συνθήκες αγρού), τα φυτά είναι συνεχώς εκτεθειμένα σε κάποιου είδους καταπόνηση.
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι δυσμενείς επιδράσεις της υδατικής καταπόνησης εξετάζονται συνήθως υπό το πρίσμα της έλλειψης και όχι της περίσσειας νερού, αφού οι επιπτώσεις της τελευταίας αφορούν κυρίως σε καταπόνηση από έλλειψη οξυγόνου (ανοξία ή υποξία). Έτσι τα κύτταρα και οι ιστοί θεωρούνται ελλειματικοί ως προς το νερό (υδατικά καταπονημένοι), όταν δεν είναι σε πλήρη σπαργή (υδατικό δυναμικό χαμηλό), δηλαδή όταν ο ρυθμός απώλειας υπερέχει του ρυθμού απορρόφησης νερού.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι η κατάσταση πλήρους σπαργής δύσκολα επιτυγχάνεται στην πράξη, τα φυτά είναι συνήθως υδατικά καταπονημένα κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας.
Το βαμβάκι είναι απαιτητικό σε εδαφική υγρασία. Η έλλειψη νερού είναι ένας από τους πιο σπουδαίους παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη του βαμβακιού. Σε όλα τα στάδια ανάπτυξης και καρποφορίας το βαμβάκι είναι πάρα πολύ ευαίσθητο σε μεγάλη έλλειψη νερού. Η έλλειψη νερού έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της φυλλικής επιφάνειας, του αριθμού των φύλλων, του αριθμού των κόμβων, του αριθμού των καρποφόρων βλαστών, του ολικού αριθμού και του βάρους των καψών, τη μείωση της φωτοσύνθεσης. Μικρότερη έλλειψη νερού εμποδίζει την ανάπτυξη και προκαλεί πτώση χτενιών και μικρών καψών. Αν η έλλειψη συνεχιστεί, μειώνεται η παραγωγή ποσοτικά και ποιοτικά.
Η υδατική καταπόνηση μειώνει την φυλλική επιφάνεια, μέσω της μείωσης τόσο του αριθμού, όσο και του μεγέθους των φύλλων. Ο περιορισμός της ενεργής φωτοσυνθετικά επιφάνειας επηρεάζει αρνητικά την ολική παραγωγή υδατανθράκων από το φυτό και μειώνει τις τελικές επιδόσεις. Επίσης, η σταδιακή αύξηση της ηλικίας του φυλλώματος και η άντληση μεγάλων ποσοτήτων υδατανθράκων από τις κάψες, η οποία περιορίζει την ανάπτυξη νέων φύλλων, οδηγούν σε περαιτέρω μείωση της ενεργής φωτοσυνθετικά επιφάνειας.
Τα φυτά προσαρμόζονται σε συνθήκες ξηρασίας διαμορφώνοντας ιδιαίτερα μορφολογικά, φυσιολογικά και μοριακά χαρακτηριστικά. Σαν μορφολογικά χαρακτηριστικά μπορούμε να αναφέρουμε:
► Μειωμένη φυλλική επιφάνεια
► Πτώση φύλλων
► Ενισχυμένη ανάπτυξη ριζικού συστήματος
► Εναπόθεση κηρών στα φύλλα και πιο παχιά εφυμενίδα.
Μία από τις πιο γρήγορες αντιδράσεις στην αφυδάτωση φαίνεται ότι είναι η μείωση της κυτταρικής αύξησης λόγω μείωσης της πίεσης σπαργής.
Όπως είναι φυσικό, η επίδραση της υδατικής καταπόνησης στη φωτοσυνθετική δραστηριότητα εξαρτάται τόσο από το φυτικό είδος όσο και από την ηλικία του φυτού.
ΠΗΓΕΣ
Pettigrew, W. T. (2004). Physiological Consequences of Moisture Deficit Stress in Cotton. Crop Science, 44(4), 1265–1272.
Pettigrew, W. T. (2004). Physiological consequences of moisture deficit stress in cotton. Crop Science, 44(4), 1265-1272.
Καραμπουρνιώτης, Γ. 2003. Φυσιολογία καταπονήσεων των φυτών. σσ. 274. Εκδόσεις Έμβρυο και Γ. Καραμπουρνιώτης, Αθήνα.
