Παρασκευή, 11 Δεκεμβρίου 2015

Η στέβια ως καλλιέργεια στην Ελλάδα

Λόλας Χ. Πέτρος - M.Sc., Ph.D - Καθηγητής Παν. θεσσαλίας

Σήμερα, ίσως περισσότερο από ποτέ έως τώρα, η ελληνική Γεωργία έχει ανάγκη από νέες, εναλλακτικές και προπαντός οικονομικές καλλιέργειες να στηρίζουν και να εξασφαλίζουν ένα σταθερά αγροτικό εισόδημα.

Από τις λεγόμενες νέες - εναλλακτικές καλλιέργειες, η στέβια είναι εκείνη που φαίνεται ότι έχει πολύ καλές προοπτικές όπως δείχνει η έρευνα από το 2005 και για περισσότερα από 10 χρόνια έως τώρα στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και συνεχίζεται από το ΙΕΤΕΘ/ΕΚΕΤΑ.

Η στέβια αποτελεί ήδη καλλιέργεια στην Ελλάδα από το 2012 σε έκταση περί τα 30 στρ., 500 στρ. το 2013, 1000 στρ, το 2014 και εκτιμάται σε περισσότερα από 1500 στρ. το 2015.

Η περιοχή της Λαμίας (Φθιώτιδα) καλλιεργεί σήμερα με Ομάδα αγροτών την μεγαλύτερη έκταση και ακολουθεί το Αγρίνιο (ΕΑΣ).

Μικρή έκταση, περί τα 60 στρ. καλλιεργούνται στην περιοχή της Καρδίτσας από μικρή Ομάδα αγροτών και διάσπαρτα σε διάφορες περιοχές στην Ελλάδα από την EuroStevia με ατομικά συμβόλαια.

Το πρόγραμμα GreekStevia

Πραγματοποιήθηκε τα έτη 2013-2015 με χρηματοδότηση της Ε.Ε στα πλαίσια του ΕΣΠΑ 2007-2013 με Συντονιστή Φορέα την Εταιρεία ΓΙΩΤΗΣ Α.Ε. και 6

Συνεργάτες Φορείς, τους ΙΕΤΕΘ / ΕΚΕΤΑ, ΑΝΘΗΡ ΑΒΕΕ, Εργαστήριο Βιολογίας της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, Μονάδα Ενδοκρινολογίας «Ευγενίδιο Θεραπευτήριο» της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ. Εταιρεία Μανδρέκας Α.Ε. και AGROLAB Α.Ε.

Το Πρόγραμμα περιλάμβανε διάφορες ενότητες εργασιών (Ε.Ε.) που η κάθε μία υλοποιήθηκε από συγκεκριμένο Φορέα του Προγράμματος.

Η Ε.Ε.1 υλοποιήθηκε από το ΙΕΤΕΘ/ΕΚΕΤΑ και την ΑΝΘΗΡ και σε ένα μέρος από την ΓΙΩΤΗΣ Α.Ε. και αφορούσε πειράματα: Σπορείων, Ποικιλιών, Λίπανσης, Αποστάσεων μεταφύτευσης, Άρδευσης Ελέγχου ζιζανίων. Τα πρώτα τέσσερα έγιναν στο Αγρίνιο και τα πειράματα Άρδευσης και Ελέγχου ζιζανίων στο Αγρόκτημα (Βελεστίνο) του Παν. Θεσσαλίας

Σε όλα τα πειράματα έγινε μέτρηση των γλυκοζιτών στεβιόλης από την AGROLAB.

Η Διασπορά αποτελεσμάτων πραγματοποιήθηκε με Ενημερωτική επίσκεψη (Field Day), Έντυπο και ηλεκτρονικό υλικό, Ετήσια και Τελική Έκθεση, Εγχειρίδιο Καλλιέργειας Στέβιας, 4 Ημερίδες (Βόλο, Αγρίνιο, Σέρρες, Ξάνθη) , Συνέδρια (1ο Βαλκανικό Συνέδριο Στέβιας, 2014, Πανελλήνιο και Ευρωπαϊκό Συνέδριο ΕΖΕ στο Ηράκλειο 3-5/3/2015), Δημοσιεύσεις.

Σκοπός του Προγράμματος ήταν να αξιολογηθεί σε διάφορα πειράματα αγρού που αναφέρονται παραπάνω η συμπεριφορά της στέβιας για την παραγωγή γλυκοζιτών στεβιόλης οι οποίοι στη συνέχεια δοκιμάστηκαν στην παραγωγή διατροφικών προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας (ΓΙΩΤΗΣ, ΜΑΝΔΡΕΚΑΣ) και ως προς την υγιεινή τους ασφάλεια (Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ).

Τα πειράματα, μερικά αποτελέσματα, πρακτικές εφαρμογές

Πείραμα σπορείων:

Τα αποτελέσματα-πρακτικές εφαρμογές παρουσιάζονται σε άλλο άρθρο.

Πείραμα Ποικιλιών

Αποτελέσματα:

Οι ποικιλίες όπως αναμένονταν διέφεραν στην απόδοση τους και τις τρεις χρονιές και σε κάθε συλλογή (Πίν. 1).

Η ποικιλίες SRB και Κ2 ήταν οι υψηλοαποδοτικές (π.χ. το 2014 με 563 και 516 κιλά/στρ., αντίστοιχα).

Τονίζεται εδώ ότι στην αξιολόγηση μιας ποικιλίας για επιλογή της μεγάλη σημασία έχει και πρέπει πάντα να λαμβάνεται υπόψη η περιεκτικότητα της σε γλυκοζίτες στεβιόλης (στεβιοζάχαρη).

Και μάλιστα ειδικότερα σε Ρεμπαουδιοσίδη Α (βλέπε παρακάτω Γλυκοζίτες στεβιόλης).

Πίνακας 1

Απόδοση για 5 ποικιλίες ανά συλλογή και συνολικά τα έτη 2013 και 2014

Ποικιλία

2015

Απόδοση,

kg/Στρ.

2013

Απόδοση,

kg/Στρ.

2014

Απόδοση,

kg/Στρ.

1η Συλ/γή

2η-3η Συλ/γή

1η Συλ/γή

2η Συλ/γή

Συνολική

1η Συλ/γή

2η Συλ/γή

3η Συλ/γή

Συνολική

P2 (Ρ6)

160

116-161

237

307

217

134

114

465

SRB

177

125-154

177

216*

254

152

157

563

Candy

140

104-135

211

268

185

147

111

443

Κ2

147

109-141

272

349

244

167

105

516

150

103-145

205

262

176

138

122

436

Μ.Ο.

Σχέση%

155

111-147

220

280

100

216

147

123

486

100

*Καθυστέρηση στη μεταφύτευση κατά 15 μέρες

Πρακτικές εφαρμογές:

Ποικιλίες με διαφορετικές αποδόσεις. Συλλογές δύο, τρεις ή και τέσσερις ανάλογα με το χρόνο μεταφύτευσης (Απρίλιο ή Μάιο) και την ηλικία της καλλιέργειας, ενός, δύο, ή περισσότερων ετών. Αποδόσεις πάνω από 500 έως και 600 κιλά το στρέμμα είναι συνηθισμένες. Όταν γίνονται δύο κοπές τότε περί ο 80% είναι η 1η συλλογή και το 20% η 2η. Με τρεις συλλογές τα ποσοστά είναι περί το 45% η 1η, 30% η 2η και 25% η 3η.

Πείραμα αποστάσεων

Αποτελέσματα:

Η μεγαλύτερη απόδοση (Πίν. 2) δόθηκε από την απόσταση 50 Χ 25 (403 το 2013, 717 το 2014 και 701 κιλά το στρέμμα το 2015), μετά από την απόσταση 75 Χ 39Δ (357, 609, 584, κιλά), την απόσταση 60 Χ 30 (360, 583, 515 κιλά) και η χαμηλότερη δόθηκε από την απόσταση 75 Χ 39Α (267, 457, 401 κιλά το στρέμμα).

Πίνακας 2

Απόδοση για 4 αποστάσεις φυτείας ανά συλλογή και συνολικά τα έτη 2013 - 2015

Απόσταση	2015 Απόδοση, kg/Στρ.			2013 Απόδοση, kg/Στρ.			2014 Απόδοση, kg/Στρ.
Απόσταση	1η Συλ/γή	2η Συλ/γή	3η Συλ/γή	1η Συλ/γή	2η Συλ/γή	Συν/κή	1η Συλ/γή	2η Συλ/γή	3η Συλ/γή	Συν/κή
75 X 30 Α	127	121	155	198	69	267	228	130	99	457
75 X 30 Δ	193	164	228	287	70	357	265	200	143	609
60 Χ 30	170	150	196	287	73	360	273	167	144	583
50 Χ 25	240	200	262	323	80	403	318	247	152	717
Μ.Ο. Σχέση%	182 54	159 46	210 46	274 80	73 20	347 100	271 46	186 31	135 23	591 100

Στην πράξη ενδιαφέρει και το ύψος του φυτού στην συλλογή. Το ύψος που είχαν οι διάφορες ποικιλίες ανά συλλογή και ανά έτος φαίνονται στον Πίν. 3.

Πίνακας 3

Ύψος σε cm ανά φυτό στέβιας ανά συλλογή το 2013, 2014 και 2015, Ποικιλία BR

Απόσταση	Ύψος, cm 2015			Ύψος, cm 2013		Ύψος, cm 2014
Απόσταση	1η Συλ/γή	2η Συλ/γή	3η Συλ/γή	1η Συλ/γή	2η Συλ/γή	1η Συλ/γή	2η Συλ/γή	3η Συλλογή
75 X 30 Α	34,1	40,6	53,3	57,4	47,3	47,6	39,1	41,6
75 X 30 Δ	35,4	39,1	52,2	61,2	49,5	47,2	38,7	43,5
60 Χ 30	37,6	42,5	48,3	61,3	50,2	47,3	37,6	42,1
50 Χ 25	37,1	40,4	50,0	57,6	48,2	49,9	36,2	40,8
Μ.Ο.	36,1	40,7	50,9	50,9	48,8	48,0	37,9	42,0

Πρακτικές εφαρμογές:

Έχει μεγάλη πρακτική σημασία σε τι αποστάσεις γίνεται η μεταφύτευση. Συμβουλεύονται οι αποστάσεις 75 Χ 30Δ cm ή 60 X 30 ανάλογα με τα μηχανήματα που διαθέτει ο αγρότης με 6400 ή 5500 φυτά ανά .στρέμμα, αντίστοιχα. Αν κάποιος αγρότης διαθέτει τα κατάλληλα μηχανήματα τότε μπορεί να μεταφυτεύσει και σε αποστάσεις 50 Χ 25 cm με 8000 φυτά το στρέμμα.

Πείραμα λίπανσης

Αποτελέσματα:

H απόδοση στο στρέμμα ήταν υψηλότερα στη λίπανση με 5 kg Ν/ ha (235 kg/Στρ.), και μετά χαμηλότερα περίπου το ίδιο στις άλλες δύο λιπάνσεις με Ν, 3 kg Ν/ ha (229 kg/Στρ.) και 7 kg Ν/ ha (227 kg/Στρ) τον πρώτο χρόνο και 567, 520 και 508 kg/Στρ, αντίστοιχα στο δεύτερο χρόνο (Πίν. 4).

Τα αποτελέσματα για την απόδοση έδειξαν να αυξάνεται με την λίπανση από τα 3 στα 5 kg Ν/Στρ. αλλά όχι μετά με την παραπέρα αύξηση της λίπανσης στα 7 kg Ν/Στρ.

Παρόμοια είναι τα αποτελέσματα (χωρίς σημαντική διαφορά) και για το ξηρό βάρος ανά φυτό στέβιας (Πίν. 5).

Πίνακας 4

Απόδοση στο πείραμα λίπανσης ανά συλλογή και συνολικά τα έτη 2013, 2014 και ανά συλλογή το 2015.

Ποικιλία P2

Λίπανση Άζωτο kg/Στρ.	2015 Απόδοση kg/Στρ			2013 Απόδοση, kg/Στρ.			2014 Απόδοση, kg/Στρ.
Λίπανση Άζωτο kg/Στρ.	1η Συλ/γή	2η Συλ/γή	3η Συλ/γή	1η Συλ/γή	2η Συλ/γή	Συν/κή	1η Συλ/γή	2η Συλ/γή	3η Συλ/γή	Συν/κή
3	180	146	151	172	57	229	244	139	145	520
5	167	140	146	180	55	235	249	151	167	567
7	166	134	153	172	55	227	235	131	143	508
Μ.Ο. Σχέση%	171	140	150	175 76	56 24	231 100	242 45	141 27	151 28	534 100

Πίνακας 5

Ξηρό βάρος σε g ανά φυτό, στέβιας ανά συλλογή τα έτη 2013, 2014 και 2015 στο πείραμα λίπανσης

Ποικιλία P2

Λίπανση Άζωτο kg/ Στρ.	Ξηρό βάρος φυτού, g/φυτό
	2015		2013		2014
	1η Συλ/γή	2η Συλ/γή	1η Συλ/γή	2η Συλ/γή	1η Συλ/γή	2η Συλ/γή	3η Συλ/γή
3	65,1	68,5	64,4	21,6	99,4	57,6	60,9
5	61,1	72,5	66,2	21,7	99,2	64,8	60,9
7	61,8	73,2	64,9	21,4	96,7	57,0	60,5
Μ.Ο. Σχέση %	62,7	71,4	65,2 100	21,6 33	98,4 100	59,8 61	60,7 61

Πρακτικές εφαρμογές:

Η στέβια σε όλα τα πειράματα έως τώρα σε 7 περιοχές σε όλη την Ελλάδα φαίνεται να έχει χαμηλές απαιτήσεις σε λίπανση, 3 έως 5 μονάδες αζώτου το στρέμμα όπως και ο καπνός (τύπου Ανατολικά και Βιρτζίνια).

Οι αποδόσεις όπως και στα άλλα πειράματα είναι ικανοποιητικές έως και πάνω από 500 κιλά το στρέμμα.

Η αναλογία των στοιχείων Ν-P-K συμβουλεύεται να είναι 1-1-2 ή 1-2-3.

Πείραμα άρδευσης

Αποτελέσματα:

Η απόδοση στο στρέμμα ήταν υψηλότερη στην ποικιλία P2 και αυξάνονταν με την αύξηση της ποσότητας νερού στην άρδευση από το 40% στο 80% της εξατμισιοδιαπνοής και στην ετήσια και στην διετή καλλιέργεια (Πίν. 6).

Πίνακας 6

Απόδοση 2 ποικιλιών στέβιας ανά συλλογή και συνολικά στο πείραμα άρδευσης σε ετήσια και διετή καλλιέργεια, Βελεστίνο

Ποικιλία Άρδευση	2015 Διετής Απόδοση, kg/Στρ.		2014, Διετής καλλιέργεια Απόδοση, kg/Στρ.			Ετήσια 2014	Ετήσια 2013 Απόδοση, kg/Στρ.
Ποικιλία Άρδευση	1η Συλ/γή	2η Συλ/γή	1η Συλ/γή	2η Συλ/γή	Συνολική	1η Συλ/γή	1η Συλ/γή	2η Συλ/γή	Συνολική
SRB-40%	187	74,3	85	97	182	149	95	44	139
SRB-60%	165	73,4	102	133	235	149	80	54	134
SRB-80%	174	122,4	123	139	262	154	120	58	178
M.O. Σχέση%	175	90	103 57	123 54	226 100	151	98 65	52 35	150 100
P2-40%	221	97,2	91	136	227	131	132	54	186
P2-60%	151	93,6	96	132	228	146	131	58	189
P2-80%	162	118,4	101	146	247	152	143	67	210
M.O. Σχέση%	178	103	96 41	138 59	234 100	143	135 69	60 31	195

Πρακτικές εφαρμογές

Η άρδευση που αναπληρώνει την απώλεια νερού μέχρι το 60-80% της εξατμισιοδιαπνοής ικανοποιεί τις ανάγκες της στέβιας σε νερό. Συνήθως άρδευση κάθε 4-6 μέρες καλύπτει τις ανάγκες της στέβιας για αποδεκτή απόδοση.

Πείραμα ελέγχου ζιζανίων

Αποτελέσματα:

Ορισμένα ζιζανιοκτόνα ήταν και αποτελεσματικά και εκλεκτικά χωρίς να επηρεάσουν αρνητικά την απόδοση αλλά και τα άλλα χαρακτηριστικά της στέβιας που μετρήθηκαν.

Πρακτικές εφαρμογές:

Υπάρχουν ζιζανιοκτόνα τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν άφοβα για τον έλεγχο των ζιζανίων στη στέβια.

Η στέβια χρειάζεται καλό έλεγχο των ζιζανίων τον πρώτο μήνα μετά τη μεταφύτευση, όπως και στην αρχή κάθε καλλιεργητικής περιόδου όταν αρχίζει η αναβλάστηση της.

Δεν υπάρχει ακόμα εγκεκριμένο ζιζανιοκτόνο για τη στέβια και το Υπουργείο Γεωργίας πρέπει το γρηγορότερο να κινήσει την διαδικασία έγκρισης ζιζανιοκτόνων για τη στέβια

Γλυκοζίτες στεβιόλης

Η στέβια καλλιεργείται για τις φυσικές γλυκαντικές ουσίες, Στεβιοσίδη, Ρεμπαουδιοσίδη Α, Β, D και C, Δουλκοσίδη (συνολικά 11), αναφερόμενες συνολικά ως γλυκοζίτες στεβιόλης .

Αποτελέσματα:

Βρέθηκε σε όλα τα πειράματα (ποικιλιών, αποστάσεων μεταφύτευσης, λίπανσης άρδευσης και ελέγχου ζιζανίων) ότι η περιεκτικότητα σε γλυκοζίτες στεβιόλης αυξάνεται με την αύξηση της στέβιας μέχρι το στάδιο της συλλογής, η 1η περί τις 70-90 μέρες από την μεταφύτευση ή αναβλάστηση και μετά μειώνεται (Πίν. 7).

Πίνακας 7

Μεταβολή περιεκτικότητας % γλυκοζιτών στεβιόλης για τις 5 ποικιλίες στο πείραμα ποικιλιών κατά την ανάπτυξη της στέβιας το 2014

Ποικιλία	Γλυκοζίτες στεβιόλης, % - 2014
Ποικιλία	30	60	90 MAΑ	1η Συλλογή	2η Συλλογή	3η Συλλογή
P2 (Ρ6)	8,2	18,3	17,7	17,1	17,7	14,6
SRB	9,5	17,5	16,8	17,1	17,5	16,7
Candy	7,9	14,8	19,6	16,9	18,2	14,6
Κ2	6,8	14,8	18,2	16,8	17,7	16,6
BR	7,2	14,1	17,6	19,0	18,0	15,9

Οι ποικιλίες διαφέρουν στο ποσοστό Ρεμπαουδιοσίδης Α, στο γλυκοζίτη που είναι ο γλυκύτερος σε σύγκριση με τους άλλους και χωρίς την πικρή επίγευση (Πίν. 8)

Πίνακας 8

Περιεκτικότητα % σε γλυκοζίτες στεβιόλης και ποσοστό Ρεμπαουδιοσίδης Α στην 1η, 2η και 3η συλλογή στο πείραμα ποικιλιών το 2014

Ποικιλία	Γλυκοζίτες %, 1η Συλ/γή			Γλυκοζίτες %, 2ηΣυλ/γή			Γλυκοζίτες %, 3η Συλ/γή
	Σύνολο	Ρεμπα. Α	Ρεμπ Α %	Σύνολο	Ρεμπα. Α	Ρεμπ Α %	Σύνολο	Ρεμπα. Α	Ρεμπ Α %
P2 (Ρ6)	17,1	3,2	19	17,7	3,2	18	14,9	2,7	18
SRB	17,1	4,6	27	17,5	4,8	27	15,4	4,0	26
Candy	16,9	6,0	36	18,2	5,7	31	16,5	5,0	30
Κ2	16,8	4,2	25	17,7	4,5	25	15,0	3,5	23
BR	19,0	6,1	32	18,0	5,2	29	15,4	4,5	29

Πρακτικές εφαρμογές:

Υπάρχουν ποικιλίες οι οποίες έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε γλυκοζίτες στεβιόλης έως και 20% και αυτή η περιεκτικότητα συνδέεται στενά με το στάδιο ανάπτυξης της ποικιλίας.

Η απόσταση μεταφύτευσης, η ενδεικνυώμενη λίπανση, ή χρήση ζιζανιοκτόνου δεν επηρεάζει την περιεκτικότητα της στέβιας σε γλυκοζίτες στεβιόλης.

Κατά την επιλογή μιας ποικιλίας πάντα πρέπει να αξιολογήται και για το ποσοστό της Ρεμπαουδιοσίδης Α στη συνολική περιεκτικότητα της σε γλυκοζίτες στεβιόλης (Πίν. 6).