Armillaria mellea

Συνθήκες ανάπτυξης-Βιολογικός κύκλος

Ο μύκητας διαχειμάζει σαν μυκήλιο ή σαν ριζόμορφες μυκηλιακές υφές («κορδόνια») σε προσβεβλημένα δένδρα ή σε δένδρα νεκρά ή κομμένα: «κούτσουρα» ή ξύλινοι πάσσαλοι ή σε υπολείμματα σάπιων ριζών (ακόμα και σε μικρά τμήματα τους) που βρίσκονται μέσα στο έδαφος, όπου μπορεί να επιβιώνει για δεκάδες ετών.

Είναι ενεργός και σε μεγάλο βάθος εδάφους σε αντίθεση με τον Rosellinia necatrix.

Ορισμένες φορές σε υγρές συνθήκες αργά το καλοκαίρι ή το φθινόπωρο είναι ορατές για λίγες εβδομάδες και οι καρποφορίες του μύκητα.

Πρόκειται για κυμαινόμενης απόχρωσης μελί-κιτρινοκάστανα βασιδιοκάρπια (μανιτάρια)  που προβάλουν ομαδικά έξω από την επιφάνεια του εδάφους στη βάση του κορμού των προσβεβλημένων δένδρων ή πάνω στο κορμό ζώντων ακόμη ή νεκρωμένων. Αυτά έχουν διάμετρο πίλου (πηλιδίου) που ποικίλει από 1 έως 15cm (συνήθως 4-5cm) και διαστάσεις τύπου 5-15 x 1-2,5cm στον οποίο υπάρχει δακτύλιος στο άνω τμήμα του και λόγω αυτών η σηψιρριζία αυτή ονομάζεται και μανιταρώδης.

Από τα βασίδια που αναπτύσσονται πάνω στα υπόλευκα ελάσματα της κάτω επιφάνειας του πηλιδίου των μανιταριών του παράγονται βασιδιοσπόρια. Αυτά απελευθερώνονται μαζικά, αντέχουν σε θερμοκρασία μέχρι –10oC και είναι ικανά μεταφερόμενα με τον άνεμο, να μολύνουν μόνο νεκρούς ιστούς-νεκρά τμήματα δένδρων από τομές τους ή υπολείμματα νεκρών δένδρων και όχι υγιή φυτά, με ιδανικές συνθήκες θερμοκρασίας 20-25^oC. Στους νεκρούς ιστούς ο μύκητας τρέφεται και αναπτύσσεται σαπροφυτικά και στη συνέχεια αναπτύσσει ριζόμορφα με τα οποία μολύνει υπογείως γειτονικά υγιή δένδρα.

Μολύνσεις είναι πιο συχνές σε εξασθενημένα δένδρα ή τουλάχιστον με προβληματική ανάπτυξη ρίζας μειωμένης αναγωγικής ικανότητας ώστε να επιτρέπεται η οξείδωση των φαινολικών ουσιών από το μύκητα.

Αντίθετα εύρωστα δένδρα μπορούν να περιορίσουν και να απομονώσουν τη προσβολή και να παράγουν νέες ρίζες και ριζίδια.

Γενικά οι μολύνσεις γίνονται σε συνθήκες υψηλής εδαφικής υγρασίας 60-90% από επεκτεινόμενα ριζόμορφα που αναπτύσσονται στις ρίζες προσβεβλημένων νεκρών ή ζώντων δένδρων και φθάνουν μέχρι τις ξυλοποιούμενες ρίζες των γειτονικών δέντρων, ενώ μολύνονται και υγιείς ρίζες όταν έρθουν σε επαφή με μολυσμένες ρίζες ή υπολείμματα μολυσμένων ριζών.

Τα ριζόμορφα εισχωρούν στις υγιείς ρίζες με συνδυασμό μηχανικής πίεσης και ενζυμικής δράσης ή με την ανάπτυξη μυκηλιακών υφών που εισχωρούν στο φλοιό των ριζών. Το μυκήλιο του δημιουργεί λευκές μυκηλιακές πλάκες.

Διάδοση της ασθένειας γίνεται συνήθως μέσω μολυσμένου πολλαπλασιαστικού υλικού-δενδρυλλίων ή με μεταφορά χώματος ή νερού ή με τα καλλιεργητικά εργαλεία ή τα παπούτσια των ανθρώπων, τα οποία μπορεί να μεταφέρουν π.χ. τεμάχια ριζομόρφων σε μεγάλες αποστάσεις, οπότε μολύνονται και άλλες περιοχές.

Συμπτώματα-Ζημία

Η ασθένεια απαντάται σε όλες τις καλλιεργούμενες περιοχές της χώρας.

Στο ριζικό σύστημα και στο λαιμό του δέντρου εμφανίζεται ξηρή σήψη που ξεκινά από το φλοιό και επεκτείνεται ως το εγκάρδιο ξύλο. Σε εγκάρσια τομή εμφανίζεται γραμμωτός, καστανός μεταχρωματισμός των αγγείων. Ο φλοιός γίνεται υγρός και σπογγώδης και αποκολλάται εύκολα, ενώ μεταξύ του φλοιού και του ξύλου σχηματίζονται λευκές μυκηλιακές πλάκες σε σχήμα βεντάλιας. Οι προσβεβλημένες ρίζες νεκρώνονται και έχουν μυρωδιά μανιταριού.

Χαρακτηριστικό της ασθένειας είναι η ύπαρξη ριζόμορφων στην επιφάνεια του φλοιού αλλά και μεταξύ του φλοιού και του ξύλου, καθώς και στο έδαφος κοντά στις ρίζες.

Το φθινόπωρο στη βάση του λαιμού σχηματίζονται τα μανιτάρια του μύκητα.

Τα προσβεβλημένα φυτά παρουσιάζουν μειωμένη ανάπτυξη, τα φύλλα είναι μικρά, χλωρωτικά, ξηραίνονται και πέφτουν.

Σε νεαρή ηλικία τα φυτά ξηραίνονται και νεκρώνονται, ενώ σε μεγαλύτερης ηλικίας φυτά η ασθένεια είναι χρόνια.

Τέλος λόγω του τρόπου μετάδοσης του παθογόνου η ασθένεια εμφανίζεται στον αγρό με τη μορφή κηλίδων ή γραμμών ανάλογα με τη μορφή και τον τρόπο άρδευσης των φυτών.

Τρόποι καταπολέμησης

Rosellinia necatrix

Συνθήκες ανάπτυξης-Βιολογικός κύκλος

Ο μύκητας είναι προαιρετικό παράσιτο και μπορεί να επιβιώνει για πολλά χρόνια μέσα στο έδαφος σαν μυκήλιο σε προσβεβλημένες ρίζες των πολλών ξενιστών του (περιλαμβανομένης της Κύπερης) και σε υπολείμματα νεκρών δένδρων (σαπροφυτικά, ακόμα και σε μικρά τμήματα ριζών τους) ή με τα σκληρώτια  και μικροσκληρώτια που δημιουργεί και τα οποία απελευθερώνονται στο έδαφος ή παραμένουν προσκολλημένα σε υπολείμματα ριζών.

Το μυκήλιό του αναπτύσσεται στα επιφανειακά στρώματα του εδάφους, δεν αποικίζει το ξύλο αλλά το φλοιό και είναι ευαίσθητο στις υψηλές θερμοκρασίες εδάφους (38⁰C και πάνω) και στο φώς με αποτέλεσμα η καταπολέμηση του να είναι πιο εύκολη από του Armillaria spp., π.χ. με ηλιοαπολύμανση.

Η ατελής μορφή του παθογόνου (Dematophora necatrix) σχηματίζει κονίδια που δεν έχουν καλή βιωσιμότητα. Τα κονίδια σχηματίζονται σε καστανούς κονιδιοφόρους, ενώ δημιουργούνται και χλαμυδοσπόρια. Σπάνια μπορεί να δημιουργηθούν πάνω στο φλοιό των νεκρών ριζών μελανά, σφαιρικά περιθήκια  διαμέτρου 1-2mm που αναπτύσσονται αργά και φέρουν επιμήκεις, κυλινδρικούς ασκούς που κάθε ένας περιέχει οκτώ σκούρα καφέ, ασκοσπόρια. Επίσης πολύ σπάνια μπορεί να παρατηρηθούν και σκόρπια, μαύρα σκληρώτια που συνδέονται με μυκηλιακές υφές και μικροσκληρώτια που τείνουν να ενώνονται σχηματίζοντας λεπτά στρώματα. Τόσο ο ρόλος των κονιδίων και χλαμυδοσπορίων, όσο και των ασκοσπορίων δεν είναι γνωστός.

Η μετάδοση της ασθένειας γίνεται μέσω του εδάφους κυρίως με το ίδιο το μυκήλιο, το οποίο προσανατολίζει την ανάπτυξη του προς την ρίζα υποψήφιου ξενιστή στην οποία εισέρχεται από πληγές ή με διείσδυση από πόρους.

Ευνοείται από συνθήκες υψηλής εδαφικής υγρασίας 60-90% (άριστο το 70%), θερμοκρασίες εδάφους 20-25,5⁰C (ιδανική 24⁰C, ελάχιστη 5^οC, μέγιστη 32^οC), όχι πολύ βαριά εδάφη, υψηλή περιεκτικότητα σε οργανική ουσία και pH 5-8. Σε συνθήκες κορεσμού του εδάφους από νερό που δυσχεραίνει τον αερισμό του και σε έκθεση του μυκηλίου σε θερμοκρασίες κάτω των 100C ή άνω των 280C ή σε φώς και ξηρό αέρα η ανάπτυξη του δυσχεραίνεται.

Προσβάλει αρχικά και κυρίως τις λεπτές νεαρές ρίζες, στις οποίες εισέρχεται διεισδύοντας στα επιδερμικά κύτταρα και στη συνέχεια τις μεγαλύτερες/παλαιότερες.

Διάδοση της ασθένειας γίνεται κυρίως μέσω μολυσμένου πολλαπλασιαστικού υλικού-δενδρυλλίων ή και με μεταφορά μολυσμένου εδάφους.

Συμπτώματα-Ζημία

Η ασθένεια προσβάλει το ριζικό σύστημα των φυτών, που ανάλογα με τις κλιματολογικές συνθήκες οδηγεί σε γρήγορο μαρασμό και ξήρανση (αποπληξία) ή σε σταδιακή εξασθένιση που διαρκεί αρκετά χρόνια.

Στο υπέργειο τμήμα, τα φύλλα είναι μικρά, χλωρωτικά, αρχικά μαραίνονται και αργότερα ξηραίνονται και πέφτουν.

Οι προσβεβλημένες ρίζες εμφανίζουν συμπτώματα σήψης και καλύπτονται από λευκό μυκήλιο που αργότερα γίνεται καστανό και ριζόμορφα τα οποία επεκτείνονται κάτω από το φλοιό και στο περιβάλλον έδαφος.

Στη βάση του κορμού και στις αναπτυγμένες ρίζες το παθογόνο εγκαθίσταται στο φλοιό ως το εγκάρδιο ξύλο.

Σε συνθήκες υψηλής υγρασίας το μυκήλιο είναι ορατό στην επιφάνεια των ριζών, ενώ σε ξηρές συνθήκες είναι λιγότερο εμφανές και σχηματίζονται μικροσκληρώτια.

Ο προσβεβλημένος φλοιός παίρνει ένα σκούρο καστανό χρώμα και διακρίνεται εύκολα από τους υγιής ιστούς.

Στους προσβεβλημένους, νεκρούς ιστούς του λαιμού και των ριζών σχηματίζονται καφέ μυκηλιακές υφές και σκληρώτια.

Τέλος λόγω του τρόπου μετάδοσης του παθογόνου η ασθένεια εμφανίζεται στον αγρό με τη μορφή κηλίδων.

Τρόποι καταπολέμησης

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την καλλιέργεια της Ελιάς αλλά και άλλες καλλιέργειες επισκεφθείτε το FarmaLearn, την Ηλεκτρονική Βιβλιοθήκη της Farmacon.

Με κείμενα φυτοπροστασίας, θρέψης/λίπανσης, ψηφιακές φωτογραφίες και οδηγίες εγκατάστασης και διαχείρισης καλλιεργειών βήμα-βήμα.