Οι βοτανικές ποικιλίες της μελιτζάνας διακρίνονται σε τρεις:

1. S.m. var. esculentum Dum. με καρπούς κυλινδρικούς επιμήκεις ή σφαιροειδείς, χρώματος ιώδους, λευκού ή κίτρινου.
2. S.m. var. Insanum L. με μελανό καρπό.
3. S.m. var. ovigerum Lam. Με καρπό αυγοειδή ή επιμήκη, ιώδη, κόκκινο ή κίτρινο.

Πού ευδοκιμεί το φυτό της μελιτζάνας;

Η μελιτζάνα ευδοκιμεί μόνο υπό συνθήκες σχετικώς υψηλών θερμοκρασιών. Γενικά, οι ανάγκες του φυτού σε υψηλές θερμοκρασίες είναι μεγάλες, διαφορετικά υπάρχει ο κίνδυνος, από τη σπορά ακόμη να προκληθεί σκλήρυνση και μη κανονική ανάπτυξη των φυτών. Υπό μακρά θερμή περίοδο μπορεί να δώσει μεγάλες αποδόσεις.

Όσον αφορά στις εδαφικές απαιτήσεις του φυτού, αυτό αναπτύσσεται ικανοποιητικά σε ποικιλία εδαφών, εκτός από τα πολύ βαριά-αργιλώδη. Τα καταλληλότερα εδάφη για τη μελιτζάνα, είναι τα μέσης σύστασης, γόνιμα και πλούσια σε οργανική ουσία, βαθιά αποστραγγιζόμενα και κανονικώς αρδευόμενα.

Κατάλληλο pH=6-7.2

Εποχή φύτευσης

Η σπορά για εγκατάσταση υπαίθριας καλλιέργειας γίνεται από Ιανουάριο έως και Απρίλιο σε θερμοσπορείο ή σε προστατευμένο ψυχρό σπορείο.

Το έδαφος του σπορείου πριν τη σπορά θα πρέπει σαφώς να απολυμανθεί.

Για σπορά ενός στρέμματος απαιτούνται 15 γραμμάρια σπόρου και έκταση σπορείου 8-10 m². Η σπορά γίνεται σε γραμμές που απέχουν 10 εκ. μεταξύ τους και στη συνέχεια ο σπόρος καλύπτεται ελαφρά.

Το φύτρωμα των σπόρων λαμβάνει χώρα σε 10-15 ημέρες μετά τη σπορά και στη συνέχεια ακολουθεί αραίωμα των φυτών που έχουν προκύψει.

Το κατά πόσο θα είναι επιτυχής η σπορά εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις επικρατούσες θερμοκρασίες κατά την περίοδο σποράς. Επιθυμητές λοιπόν θερμοκρασίες σποράς είναι: 20-25 ^oC κατά τη σπορά, 18-20 ^oC  θερμοκρασίες ημέρας μετά το φύτρωμα και 15 ^oC θερμοκρασία νυκτός.

Η μεταφύτευση στον αγρό γίνεται σε 1.5-2 μήνες μετά τη σπορά και όταν τα φυτά έχουν αποκτήσει 15 εκ. ύψος.

Η φύτευση γίνεται σε γραμμές ή σε αυλάκια, 70-80 εκ. αποστάσεις μεταξύ των γραμμών και 50-60 εκ. επί των γραμμών. Βάσει των παραπάνω, υπολογίζουμε 2100-3300 φυτά/στρέμμα.

 Λίπανση

Για μια ικανοποιητική παραγωγή μια ενδεικτική λίπανση/στρέμμα, αναφέρεται παρακάτω:

►κοπριά χωνεμένη 3-4 κιλά

► Βασική λίπανση: 50-75 κιλά P₂O_5, 30-40 κιλά Κ₂O και 50-75 κιλά Ν

► Επιφανειακή λίπανση: 12-18 κιλά Ν

 (πάντα όμως θα πρέπει να έχει προηγηθεί η κατάλληλη εδαφοανάλυση).

Άρδευση

Απαραίτητα τα τακτικά ποτίσματα, ειδικά κατά τα πρώτα στάδια των φυτών.

Εποχή συγκομιδής

Η συγκομιδή πραγματοποιείται συνήθως από Ιούνιο-Νοέμβριο, αναλόγως της εποχής σποράς και των κλιματικών συνθηκών. Από τη σπορά έως και την άνθηση μεσολαβούν συνήθως 3-4 μήνες και μέχρι την έναρξη της συγκομιδής 4-5 μήνες.

Συγκομίζονται κάθε φορά οι καρποί των οποίων οι σπόροι δεν έχουν ωριμάσει, η σάρκα τους είναι τρυφερή και το χρώμα τους δεν έχει ξεθωριάσει. Η συγκομιδή γίνεται μαζί με τμήμα ποδίσκου.

Οι συνήθεις αποδόσεις είναι 2000-4000 κιλά/στρέμμα για τις υπαίθριες καλλιέργειες και 5000-7000 κιλά για τις θερμοκηπιακές.

Η γενικότερη διατηρησιμότητα των συλλεχθέντων καρπών δεν είναι πολύ μεγάλη.

Καλλιεργητικές απαιτήσεις

►Οι μελιτζάνες ευδοκιμούν σε αρκετά θερμά κλίματα.

► Οι μελιτζάνες χρειάζονται μέσης σύστασης, γόνιμα και πλούσια σε οργανική ουσία, βαθιά αποστραγγιζόμενα και κανονικώς αρδευόμενα.

► Κατάλληλο pH=6-7.2

Φυτοπροστασία

Κάποιες από τις σημαντικότερες ασθένειες και σημαντικότερους εχθρούς, αναφέρονται παρακάτω:

✔ Εχθροί

► Agriotes spp. (Σιδηροσκώληκες):

Τα τέλεια συχνάζουν στα άνθη, κυρίως των σκιαδανθών, τρεφόμενα από τη γύρη τους. Τα ενήλικα τρέφονται με τα φύλλα και τους τρυφερούς βλαστούς αλλά τη σημαντικότερη ζημιά προκαλούν οι προνύμφες που τρέφονται αρχικά με τους σπόρους στο έδαφος και αργότερα με τα νεαρά σπορόφυτα δαγκώνοντας το λαιμό κοντά στο έδαφος και τις ρίζες. Στους σπόρους τρέφονται με το υποκοτύλιο με αποτέλεσμα να μη βλαστάνουν. Οι προσβεβλημένοι ιστοί μαυρίζουν, ενώ αποτελούν και πηγές εισόδου δευτερογενών μολύνσεων από άλλους παθογόνους μικροοργανισμούς (μύκητες, βακτήρια). Σε έντονη προσβολή το ριζικό σύστημα καταστρέφεται εντελώς και το φυτό κόβεται ή σπάει. Προσβολή των ριζών οδηγεί σε μειωμένη απορρόφηση νερού και θρεπτικών στοιχείων με αποτέλεσμα να φυτά να παραμένουν νάνα και καχεκτικά, να έχουν μειωμένη ανάπτυξη και τελικά να μαραίνονται και να ξηραίνονται υποβαθμίζοντας την ποιότητα και την ποσότητα της παραγωγής.

► Agrotis ipsilon (Μαύρη αγρότιδα):

Οι προνύμφες τρέφονται προκαλώντας τρύπες στα φύλλα, τους μίσχους και τα στελέχη μέχρι την πλήρη καταστροφή των φυτών. Όταν η υγρασία του εδάφους είναι ικανοποιητική και τα φυτά είναι μικρά τότε εισέρχονται στο έδαφος και κόβουν τα φυτά ακριβώς πάνω από την επιφάνεια του εδάφους. Τα προσβεβλημένα φυτά μαραίνονται και ξηραίνονται.

► Agrotis segetum (Καραφατμέ):

Οι προνύμφες τρέφονται προκαλώντας τρύπες στα φύλλα, τους μίσχους και τα στελέχη μέχρι την πλήρη καταστροφή των φυτών. Όταν η υγρασία του εδάφους είναι ικανοποιητική και τα φυτά είναι μικρά τότε εισέρχονται στο έδαφος και κόβουν τα φυτά ακριβώς πάνω από την επιφάνεια του εδάφους. Τα προσβεβλημένα φυτά μαραίνονται και ξηραίνονται.

► Bemisia tabaci (Αλευρώδης του καπνού):

Τόσο τα ενήλικα όσο και οι προνύμφες συγκεντρώνονται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων και τρέφονται μυζώντας τους φυτικούς χυμούς. Στα φύλλα εμφανίζονται χλωρωτικές κηλίδες και νεκρώσεις και σε έντονη προσβολή συστρέφονται, μαραίνονται και ξηραίνονται. Κατά την τροφική τους δραστηριότητα παράγουν κολλώδη εκκρίματα που λερώνουν την παραγωγή και ευνοούν την ανάπτυξη μυκήτων καπνιάς υποβαθμίζοντας την αξία της. Προσβολή των φύλλων οδηγεί σε μείωση της φωτοσυνθετικής ικανότητας με αποτέλεσμα τα φυτά να παραμένουν νάνα και καχεκτικά, οι βλαστοί συστρέφονται και τελικά ολόκληρο το φυτό μαραίνεται και ξηραίνεται μειώνοντας την ποσότητα και την ποιότητα της παραγωγής. Επιπλέον οι αλευρώδεις είναι φορείς σοβαρών ιώσεων υποβαθμίζοντας ακόμη περισσότερο την παραγωγή.

► Leptinotarsa decemlineata (Δορυφόρος της πατάτας):

Τόσο τα ενήλικα όσο και οι προνύμφες  τρέφονται από τα φύλλα των φυτών   με αποτέλεσμα την αποφύλλωση  και τη σημαντική μείωση της παραγωγής. Νωρίς την άνοιξη, όταν η ποσότητα της τροφής δεν επαρκεί, τα ενήλικα τρέφονται με τις τρυφερές κορυφές των νεοεκπυσσόμενων βλαστών πριν ακόμη εξέλθουν από το έδαφος. Τρεφόμενα στους καρπούς προκαλούν σχεδόν κυκλικές διαβρώσεις στην επιφάνεια  μειώνοντας την εμπορική τους αξία.

► Macrosiphum euphorbiae (Αφίδα της πατάτας):

Εγκαθίστανται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων και τα συμπτώματα που παρουσιάζονται στο φυτό είναι συστροφή των φύλλων, εξασθένηση του φυτού που μπορεί να φθάσει ως και στην ξήρανση ιδίως των νεαρών φυτών. Εκκρίνουν μελιτώδη αποχωρήματα τα οποία ρυπαίνουν τα φύλλα και αναπτύσσονται μύκητες της καπνιάς, ενώ έντονη προσβολή προκαλεί κιτρίνισμα των φύλλων. Εκτός από τις άμεσες αυτές ζημιές, οι αφίδες μπορούν να μεταδώσουν και διάφορους ιούς.

► Tetranychus urticae (Τετράνυχος κοινός):

Ζημιώνει τα φυτά βασικά με τη μύζηση των φυτικών χυμών από τα κύτταρα του μεσόφυλλου των φύλλων. Με τη μύζηση μειώνεται η χλωροφύλλη και το άζωτο των φύλλων και το φυτό καταπονείται. Με τη μύζηση αρχικά η άνω επιφάνεια των φύλλων γίνεται ανοιχτόχρωμη μουντή και παίρνει μία γκρίζα-μολυβί απόχρωση λόγω εισόδου αέρα στους ιστούς, ενώ η κάτω επιφάνεια καφετιάζει ελαφρώς. Με τη πρόοδο της προσβολής μεγάλο μέρος και σύντομα ολόκληρη η κάτω επιφάνεια των φύλλων καλύπτεται από τον άφθονο μετάξινο ιστό του αραχνοειδούς οπότε τα φύλλα δείχνουν έντονα σκονισμένα, ενώ η φωτοσυνθετική ικανότητα τους μειώνεται σημαντικά. Ακόμα και με μικρό πληθυσμό 3 π.χ. ατόμων ανά φύλλο να τρέφονται κοντά στο κεντρικό νεύρο στη κάτω επιφάνεια των φύλλων, σε αυτά καφετιάζουν-μελανιάζουν μεγάλες περιοχές του ελάσματος συνήθως με μορφή λωρίδων από το κεντρικό νεύρο προς τη περίμετρο (“transpiration burn”). Αυτό το σύμπτωμα μπορεί να παρουσιασθεί και μετά που θα έχουμε σκοτώσει τους τετράνυχους που είχαν προσβάλει τα φύλλα, ιδιαίτερα σε ξηροθερμικές συνθήκες. Τα φύλλα γρήγορα παίρνουν καθολική καφετί-μπρούτζινη στιλπνή απόχρωση (“bronzing”), γίνονται εύθραυστα και τελικά πέφτουν πρόωρα. Γενικά σημαντική προσβολή και αποφύλλωση επηρεάζει αρνητικά τη παραγωγή του έτους τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά. Παράλληλα μειώνεται η ζωηρότητα και ο ρυθμός ανάπτυξης του ίδιου του φυτού.

► Meloidogyne spp. (Κυστονηματώδεις):

Οι νηματώδεις προκαλούν χαρακτηριστικά συμπτώματα στα υπόγεια τμήματα των φυτών. οι προνύμφες εισέρχονται στις ρίζες, στον κεντρικό κύλινδρο και τρέφονται από τα αγγειακά παρεγχυματικά κύτταρα. Στις ρίζες σχηματίζονται ακανόνιστα, πεπλατυσμένα φυμάτια με τη μορφή κόμβων ή εξογκωμάτων που δημιουργούνται από την παραγωγή υπερτροφικών κυττάρων του φλοιού των ριζών. Η δημιουργία των εξογκωμάτων οφείλεται στην παραγωγή τοξικών οισοφαγικών εκκριμάτων από τους νηματώδεις που διεγείρουν την παραγωγή γιγαντιαίων κυττάρων στα οποία ζουν ως ενδοπαράσιτα και από τα οποία τρέφονται. Η ένταση των συμπτωμάτων εξαρτάται από τον πληθυσμό και το είδος των νηματωδών και από το είδος και την ευπάθεια του ξενιστή. Οι προσβεβλημένες ρίζες σταματούν να αναπτύσσονται και κοντά στο σημείο προσβολής εκφύονται πολλές πλάγιες ρίζες. Συμπτώματα εμφανίζονται και στο υπέργειο τμήμα των φυτών χωρίς βέβαια να είναι χαρακτηριστικά της προσβολής από νηματώδεις. Λόγω καταστροφής του ριζικού συστήματος τα φυτά δεν απορροφούν τις απαραίτητες ποσότητες νερού και θρεπτικών στοιχείων με αποτέλεσμα να παρατηρείται μειωμένη ανάπτυξη των φυτών, μάρανση, χλώρωση ή και ξήρανση των φύλλων, μειωμένη καρποφορία και συνεπώς μειωμένη παραγωγή.

✔ Ασθένειες

► Alternaria solani (Αλτερναρίωση):

προσβάλλει όλα τα μέρη του φυτού σε όλα τα στάδια ανάπτυξης. Στα νεαρά φυτάρια παρατηρούνται προφυτρωτικές και μεταφυτρωτικές τήξεις. Στα νεαρά φυτά εμφανίζονται σκούρες κηλίδες στην περιοχή του λαιμού και τελικά το φυτό ξηραίνεται. Στα μεγαλύτερα φυτά εμφανίζονται στα φύλλα κυκλικές, καστανόμαυρες κηλίδες με ομόκεντρους κύκλους που είναι εμφανείς τόσο στην άνω επιφάνεια των φύλλων    όσο και στη κάτω . Προοδευτικά τα προσβεβλημένα φύλλα κιτρινίζουν . Παρόμοιες κηλίδες εμφανίζονται στα στελέχη, τους μίσχους και τους κονδύλους. Στους κονδύλους οι κηλίδες είναι βυθισμένες και πάνω τους σχηματίζεται σκούρα εξάνθηση που είναι οι καρποφορίες του μύκητα.

► Pyrenochaeta lycopersici (Φελλώδης ή καστανή σηψιρριζία):

Είναι πολύ επικίνδυνη ασθένεια του ριζικού συστήματος. Δημιουργεί καστανό μεταχρωματισμό, διόγκωση, φελλοποίηση και μαύρισμα των ριζών. Διακόπτει την άνοδο των ανόργανων θρεπτικών συστατικών του εδάφους προκαλώντας χλωρώσεις, μικροκαρπία, το φυτό μαραίνεται και στη συνέχεια ξηραίνεται.

► Rhizoctonia solani (Ριζοκτόνια):

Πρόκειται για ασθένεια που οφείλεται σε φυκομύκητα εδάφους και προσβάλλει όλα τα μέρη του φυτού που έρχονται σε άμεση (λαιμός, ρίζες) ή έμμεση επαφή με το έδαφος (καρποί) σε υπαίθριες καλλιέργειες και στα θερμοκήπια. Αν και η ασθένεια είναι συχνή συνήθως προσβάλλονται λίγα φυτά σποραδικά στη σειρά και σπάνια οι προσβολές είναι καθολικές. Οι σπόροι, οι ρίζες και ο νεαρός βλαστός εμφανίζουν μαλακή σήψη και «λιώνουν», ενώ σε μεγαλύτερα φυτά εμφανίζεται έλκος στο λαιμό. Τα νεαρά φυτάρια καταρρέουν και ξηραίνονται λίγο πριν ή μόλις βγουν από το έδαφος. Σε μικρής ηλικίας φυτά ο μύκητας προσβάλει το λαιμό προκαλώντας υδαρείς, μαλακές κηλίδες, οι ιστοί καταρρέουν και τα φυτά πεθαίνουν. Στα μεγαλύτερης ηλικίας φυτά το παθογόνο περιορίζεται στους εξωτερικούς ιστούς του φλοιώματος προκαλώντας επιμήκεις κηλίδες κόκκινο-καφέ χρώματος. Προοδευτικά οι κηλίδες μεγαλώνουν και συνενώνονται περιβάλλοντας το βλαστό και τελικά το φυτό πεθαίνει. Ο μύκητας προσβάλει και τις ρίζες των φυτών, στο σημείο ακριβώς κάτω από τη γραμμή του εδάφους, όπου εμφανίζονται κόκκινο-καφέ κηλίδες που αυξάνουν σε αριθμό και σε μέγεθος και επεκτείνονται σε όλες τις ρίζες.

► Synchytrium endobioticum (Καρκίνωση πατάτας):

Η ασθένεια προκαλεί υπερπλασίες (μαλακοί και σπογγώδεις όγκοι) στους κονδύλους, τους στόλονες και το στέλεχος των φυτών. Στους κονδύλους σχηματίζονται όγκοι που μοιάζουν με κουνουπίδι ενώ στις ρίζες δεν εμφανίζονται ποτέ συμπτώματα. 

► Pythium spp. (Πύθιο):

Η ασθένεια προσβάλει όλα τα μέρη του φυτού που έρχονται σε άμεση (λαιμός, ρίζες) ή έμμεση επαφή με το έδαφος (καρποί), σε υπαίθριες καλλιέργειες και στα θερμοκήπια, προκαλώντας προφυτρωτικές και μεταφυτρωτικές τήξεις και σήψεις. Στην περιοχή του λαιμού και των ριζών εμφανίζεται υδαρής, καστανοκίτρινη κηλίδα που εξελίσσεται σε έλκος. Στο σημείο προσβολής οι ιστοί μοιάζουν σαν «βρασμένοι». Τα φυτά μαραίνονται και τελικά ξηραίνονται. Οι καρποί μολύνονται όταν έρχονται σε επαφή με το έδαφος και η ζημιά μπορεί να εμφανιστεί και μετά τη συγκομιδή. Αν και η ασθένεια είναι συχνή συνήθως προσβάλλονται λίγα φυτά σποραδικά στη σειρά και σπάνια οι προσβολές είναι καθολικές.

► Phytophthora spp. (Φυτόφθορα):

Πρόκειται για ασθένεια που οφείλεται σε φυκομύκητες εδάφους και προσβάλλει όλα τα μέρη του φυτού που έρχονται σε άμεση (λαιμός, ρίζες) ή έμμεση επαφή με το έδαφος (καρποί) σε υπαίθριες καλλιέργειες και στα θερμοκήπια. Αν και η ασθένεια είναι συχνή συνήθως προσβάλλονται λίγα φυτά σποραδικά στη σειρά και σπάνια οι προσβολές είναι καθολικές. Οι σπόροι, οι ρίζες και ο νεαρός βλαστός εμφανίζουν μαλακή σήψη και «λιώνουν», ενώ σε μεγαλύτερα φυτά εμφανίζεται έλκος στο λαιμό. Τα φυτά αδυνατούν να παραλάβουν τις απαραίτητες ποσότητες θρεπτικών και νερού, το φύλλωμα κιτρινίζει και τελικά μαραίνονται και ξηραίνονται. Στις ρίζες σχηματίζονται νεκρωτικές καστανές κηλίδες και προοδευτικά ολόκληρο το ριζικό σύστημα καταρρέει.

► Clavibacter michiganensis (Βακτηριακό έλκος):

Τα νεαρά φυτάρια εμφανίζουν νανισμό, μαρασμό και τελικά αποξηραίνονται. Στα μεγαλύτερης ηλικίας φυτά εμφανίζονται κηλίδες ή μαρασμός στα φύλλα, ιδίως στα κατώτερα, τα οποία συστρέφονται προς τα πάνω και προς τα μέσα, γίνονται καστανά και μαραίνονται γρήγορα αλλά δεν πέφτουν από το φυτό. Οι κηλίδες εμφανίζονται σε συνθήκες υψηλής υγρασίας, αρχικά είναι μικρές και λευκές, ενώ αργότερα μεγαλώνουν σε μέγεθος, ενώνονται και γίνονται καστανές. Χαρακτηριστικό σύμπτωμα στης ασθένειας είναι ο καστανοκίτρινος μεταχρωματισμός των αγγείων των βλαστών και των μίσχων. Η εντεριώνη καταστρέφεται, αποκτά σπογγώδη υφή και οι βλαστοί γίνονται κούφιοι. Τα συμπτώματα των τοπικών μολύνσεων εμφανίζονται με τη μορφή υπερυψωμένων, φλυκταινώειδών, φελλωδών κηλίδων. Σε συνθήκες υψηλής υγρασίας από τους προσβεβλημένους ιστούς στην επιφάνεια των βλαστών εξέρχεται βακτηριακό έκκριμα σαν γλοιώδης μάζα η οποία μεταφέρεται στα φύλλα και στους καρπούς επεκτείνοντας τη μόλυνση. Στους καρπούς εμφανίζονται αρχικά υπόλευκες, υδατώδεις κηλίδες. Αργότεραοι κηλίδες γίνονται καστανές, περιβάλλονται από υπόλευκη ζώνη και το κέντρο τους υπερυψώνεται, γίνεται σκληρό και σκουρόχρωμο. Στην περίπτωση διασυστηματικής μόλυνσης οι καρποί εμφανίζονται μικροί, παραμορφωμένοι, με κίτρινο μεταχρωματισμό των αγγείων.

► Eggplant mottled dwarf virus, EMDV, (Ιός του ποικιλοχλωρωτικού νανισμού της μελιτζάνας):

Ο ιός προκαλεί χλώρωση των νευρώσεων, κίτρινο μωσαϊκό ή χλωρωτικές κηλίδες, κατσάρωμα και παραμόρφωση των φύλλων. Τα φυτά δεν αναπτύσσονται και η παραγωγή μειώνεται σημαντικά.