Κατά το παρελθόν έγιναν πολλές προσπάθειες μεταφοράς της καλλιέργειας πέρα από τη νήσο Χίο αλλά απέτυχαν παταγωδώς και με μια δόση μυστηρίου θα λέγαμε, γιατί το φυτό ή δεν αναπτύσσεται ή όπου αναπτύσσεται κανονικά, δεν παράγει μαστίχα! Μάλιστα η ζώνη παραγωγής περιλαμβάνει 20-25 χιλιάδες περίπου καλλιεργούμενα στρέμματα και περιορίζεται στο νότιο μόνο τμήμα του νησιού (τα γνωστά Μαστιχοχώρια)! Αυτός είναι ο λόγος που το φυτό κατατάσσεται στη σειρά “δενδρώδη / θαμνώδη μικρότερης οικονομικής σημασίας”, ενώ θα μπορούσε, υπό διαφορετικών συνθηκών, να είναι μια δυναμική καλλιέργεια.
Σχηματίζει μακρόβιους, αργά αναπτυσσόμενους θάμνους ή δένδρα ύψους 2-3 μέτρων σε νεαρή ηλικία, που μπορεί να φτάσουν και τα 5 μέτρα ύψος σε μεγαλύτερες ηλικίες (Φωτογραφία 1). Τα φύλλα αποτελούνται από 4-10 ωοειδή ή ελλειψοειδή φυλλάρια. Τα άνθη φύονται κατά σταχυόμορφους βότρυς.
Φωτογραφία 1. Νεαρό (αριστερά) και μεγάλης ηλικίας (δεξιά) Μαστιχόδεντρο.
Η καλλιέργεια του Μαστιχόδεντρου γίνεται σε περιοχές με ξηρά, ασβεστολιθικά και μέτριας γονιμότητας έως και φτωχά εδάφη, αν και αποδίδει καλύτερα σε γόνιμα εδάφη. Δεν έχει απαιτήσεις σε αρδεύσεις, εκτός ίσως των νεοφυτεμένων δενδρυλλίων και κατόπιν παρατεταμένης ξηρασίας. Δεν αντέχει καθόλου σε παγετούς και μάλιστα σε θερμοκρασίες κάτω των 0 oC το φυτό καταστρέφεται. Η καλλιέργεια δεν έχει σοβαρές επιπτώσεις ή ιδιαίτερα προβλήματα από προσβολές από εχθρούς και ασθένειες και γι’ αυτό μπορεί να θεωρηθεί ελεύθερη ή μειωμένης εφαρμογής χημικών επιβαρύνσεων.
Η παραγωγή μαστίχας γίνεται μέσω εγκάρσιων εντομών ή κεντημάτων του φλοιού των κορμών και των κύριων κλάδων, ώστε να αρχίσει η εκροή ρητίνης από τις πληγές (Φωτογραφία 2). Το προετοιμασμένο έδαφος κάτω από το Μαστιχόδεντρο, όπου θα δεχτεί τις σταγόνες (δάκρυα) της εκρεόμενης μαστίχας για να στεγνώσουν, υπόκειται σε διαδικασία καλού καθαρισμού και επιμελούς διασκορπισμού “ασπροχώματος” (Φωτογραφία 1), ενός υλικού με βάση το ανθρακικό ασβέστιο, που δεν επηρεάζει τις φυσικοχημικές ιδιότητες του προϊόντος και διατηρεί και την καθαρότητα αυτού. Η παραγωγική φάση του φυτού ξεκινά μετά τον πέμπτο χρόνο, ενώ η μέγιστη αποδοτικότητα ξεκινά μετά τον δέκατο πέμπτο χρόνο έως τον εβδομηκοστό περίπου χρόνο, που ξεκινούν τα συμπτώματα γήρανσης με μείωση της απόδοσης προϊόντος.
Το ιδιαίτερο ξηροθερμικό κλίμα της νότιας Χίου, η μακροχρόνια επιλογή και πολλαπλασιασμός των άριστων ατόμων και η εξειδίκευση και βελτιστοποίηση των καλλιεργητικών πρακτικών από τους ντόπιους καλλιεργητές, θεωρούνται τα σημεία υπεροχής για την ανάπτυξη της καλλιέργειας στην περιοχή (προϊόν Π.Ο.Π.). Σημαντικό ρόλο παίζει επίσης και η πολύ καλή υφιστάμενη οργάνωση της εμπορικής εκμετάλλευσης της μαστίχας.
Φωτογραφία 2. Εντομές κορμού Μαστιχόδεντρου (αριστερά) και ακατέργαστη φυσική μαστίχα εμπορίου (δεξιά).
Η φυσική ρητίνη του Μαστιχόδεντρου (η μαστίχα ή η μαστίχη ή το μαστίχι) είναι το προϊόν που χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα ήδη για τις ιατροφαρμακευτικές, καλλυντικές και γαστρονομικές του ιδιότητες.
Από φαρμακευτικές ιδιότητες (χρήση στη φαρμακοβιομηχανία) αναφέρεται ότι η μαστίχα έχει αντιφλεγμονώδη δράση (αποδίδεται στο περιέχων ελεανολικό οξύ), με κύρια δράση σε
προβλήματα ή την προστασία της στοματικής κοιλότητας και του γαστρεντερικού συστήματος, ισχυρές αντιοξειδωτικές ιδιότητες, αντιμικροβιακές ιδιότητες, δράση κατά ορισμένων ιών, μειώνει τη χοληστερόλη, επουλωτική δράση σε πληγές, δράση κατά των εγκαυμάτων, καθώς και ευεργετική επίδραση στη λειτουργία του ήπατος.
Χρησιμοποιείται επίσης από τη βιομηχανία καλλυντικών (κρέμες, λοσιόν, σαμπουάν, σαπούνια, αφρόλουτρα, οδοντόκρεμες, στοματικά διαλύματα, κ.λπ.) και στην αρωματοποιία, καθότι το μαστιχέλαιο (αιθέριο έλαιο) μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως άρωμα ή ως σταθεροποιητής αρωμάτων.
Μεγάλες ποσότητες μαστίχας καταναλώνονται για διατροφικούς σκοπούς μέσω της μαγειρικής, ως πρόσθετο σε πολλά φαγητά (για θρεπτικούς, αρωματικούς και γευστικούς λόγους), μέσω της ζαχαροπλαστικής, με προϊόντα όπως λουκούμια, καραμέλες, γλυκά, τσουρέκια, παστέλια, χαλβάς, κ.λπ., καθώς και μέσω της ποτοποιίας, με προϊόντα όπως λικέρ, ούζο, αναψυκτικά, μαστιχόνερο, κ.λπ. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε φυσικά και τη χρήση της ως φυσική τσίχλα, συνήθως χωρίς προσθήκη ζάχαρης, με όλες τις ευεργετικές της ιδιότητες. Άλλα προϊόντα που κυκλοφορούν στο εμπόριο με αρωματικό συστατικό τη μαστίχα είναι ροφήματα (καφέδες, σοκολάτες, τσάι), παστίλιες, σκόνη μαστίχας, μαρμελάδες, βανίλιες, σνακ, σοκολάτες, μπισκότα γεμιστά με κρέμα μαστίχας, δημητριακά, ζυμαρικά, κ.ά.
Άλλες χρήσεις της μαστίχας είναι στη βιομηχανία (υφαντουργία, βαμβακοβιομηχανία, κ.ά.), ως σταθεροποιητής χρωμάτων και στην παραγωγή βερνικιών.
Εννοείται φυσικά ότι οι παραγόμενες ποσότητες μαστίχας είναι ελλιπείς, σε σχέση με την παγκόσμια ζήτηση.
Δυστυχώς η ιδιαιτερότητα της καλλιέργειας, με το φυσικό γεωγραφικό περιορισμό, δεν αφήνει περιθώρια εξάπλωσης της καλλιέργειας σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, αν και είναι αποδοτική οικονομικά. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να απορριφθούν εντελώς οι σκέψεις δοκιμών ευδοκίμησης, σε προσομοιάζοντα με της νότιας Χίου εδαφοκλιματικά περιβάλλοντα της χώρας μας.
