Θεωρείται ιθαγενές της νοτίου / νοτιοανατολικής Ασίας και ένα από τα αρχέγονα εσπεριδοειδή (μαζί με τη Φράπα και το Μανταρίνι) από τα οποία προέρχονται τα περισσότερα άλλα εσπεριδοειδή. Στη λεκάνη της Μεσογείου είναι γνωστό από την αρχαιότητα, καθώς αναφέρεται από τους έλληνες Θεόφραστο και Διοσκουρίδη και τους ρωμαίους Βιργίλιο και Πλίνιο.
Καλλιεργείται παγκοσμίως στη ζώνη διάδοσης των εσπεριδοειδών, όπως Ασία (π.χ. Νότια Κορέα, Ταϊβάν, Ιράν, Ισραήλ), Ευρώπη (π.χ. Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία, Πορτογαλία), Αμερική (π.χ. Η.Π.Α., Πόρτο Ρίκο, Βραζιλία) κ.ά.
Στην Ελλάδα καλλιεργείται στη ζώνη καλλιέργειας εσπεριδοειδών της νότιας χώρας, με σημαντικότερο πυρήνα παραγωγής την Κρήτη και αξιοσημείωτες εκτάσεις στην Πελοπόννησο. Παλαιότερα στη χώρα μας καταλάμβανε σαφώς μεγαλύτερες εκτάσεις καλλιέργειας από ότι σήμερα.
Η Κιτριά σχηματίζει σχετικά βραχύβια δένδρα, ύψους 3-5 μέτρων, με ελαφρώς γκρίζου χρώματος φλοιό βλαστών, σχετικά μαλακό ξύλο, με μακριές, ανώμαλες διακλαδώσεις και μικρούς και ισχυρούς άκανθες.
Η καλλιέργεια της Κιτριάς θεωρείται πολύ ευπαθής στο ψύχος, λόγω της τάσης του δένδρου να αυξάνει τη βλάστησή του και σε σχετικά χαμηλές θερμοκρασίες, ιδιαίτερα μετά από συνθήκες θερμών χειμερινών περιόδων. Αναπτύσσεται σε πλήθος συνθηκών εδάφους αλλά προτιμά τα μέσης σύστασης, που στραγγίζουν καλά και διατηρούν μια σχετική δροσιά. Δεν ευδοκιμεί σε ασβεστώδη και αλκαλικά εδάφη.
Τα φύλλα της είναι μεγάλα, προμήκη και ο μίσχος τους είναι χωρίς πτερύγιο, σε σύγκριση με άλλα εσπεριδοειδή. Τα άνθη της είναι αρωματικά, μεγάλου μεγέθους, με πολλούς στήμονες (20 έως 40), με πέντε πέταλα, λευκά στην άνω επιφάνεια και κοκκινωπά στην κάτω.
Φωτογραφία 1. Καρποί Κίτρου, καθώς και σύγκριση του μεγέθους αυτών με το λεμόνι.
Ο καρπός είναι ράγα, ογκώδης, προμήκης ή ωοειδής, κίτρινου χρώματος στην ωρίμανση, αρωματικός, με διαφόρων βαθμών ρυτιδωμένο φλοιό, με παχύ περικάρπιο και ολιγόχυμη σάρκα (Φωτογραφία 1).
Κατά την αρχαιότητα ο καρπός θεωρούνταν φαρμακευτικός, με ευεργετική επίδραση στο στομάχι και το συκώτι. Το ίδιο συμβαίνει και στην παραδοσιακή ασιατική ιατρική όπου το εκχύλισμα του φλοιού Κίτρων θεωρείται ευεργετικό για τον διαβήτη, τα έλκη, τα εντερικά παράσιτα, ακόμη και για τον καρκίνο και το αλτσχάϊμερ. Σήμερα χρησιμοποιείται στην ανατολίτικη μαγειρική για να αρωματίσουν φρουτοσαλάτες ή να μαρινάρουν το κρέας. Οι καρποί Κιτριάς (ποικιλία Etrog) συμμετέχουν επίσης στο τελετουργικό της θρησκευτικής ιουδαϊκής εορτής ‘Σκηνοπηγία’, όπως επίσης και σε βουδιστικές ιεροτελεστίες της πρωτοχρονιάς (ποικιλία Sarcodactylis).
Οι λαοί της Κίνας και της Ιαπωνίας τους χρησιμοποιούν για λόγους αρωματισμού των δωματίων και των ασπρορούχων. Σε άλλα μέρη, ο φλοιός του καρπού χρησιμοποιείται για την παραγωγή ποτού (Κορσική) και τα φύλλα Κιτριάς χρησιμοποιούνται ως βασικό συστατικό παραγωγής αρωμάτων (Γαλλία) ή ως αρωματικό τσάι (Κορέα). Το παραγόμενο αιθέριο έλαιο Κίτρου βρίσκει πολλές εφαρμογές στη βιομηχανία καλλυντικών και τροφίμων (γλυκά, ποτά, κ.ά.). Στην Ελλάδα υπάρχουν παραδοσιακές συνταγές, σε πολλές περιοχές, για μαγειρική με κρέας. Τα φύλλα Κιτριάς έχουν χρησιμοποιηθεί σε κάποιες περιοχές και ως μέσο αρωματισμού της ρακής (κατά τον ίδιο τρόπο με τον γλυκάνισο).
Ο καρπός της Κιτριάς σήμερα στη χώρα μας χρησιμοποιείται κυρίως για την παρασκευή γλυκού του κουταλιού (Φωτογραφία 2) και μαρμελάδας, συνήθως σε ποσότητες οικιακής χρήσης. Επίσης, στη Νάξο παράγεται το τοπικό Π.Ο.Π. λικέρ “Κίτρο Νάξου”, προϊόν αποστάγματος των φύλλων Κιτριάς (ποικιλία Οξύχυμη ή Ξυνοκιτριά).
Φωτογραφία 2. Οικιακό παρασκεύασμα, γλυκό κουταλιού Κίτρο.
Η Κιτριά σήμερα έχει περιορισμένη καλλιεργητική αξία για τη χώρα μας αλλά υπάρχουν ευοίωνες προοπτικές εξάπλωσης, σε περίπτωση που δοθεί βάρος στην παραγωγή προϊόντων με εξαγωγική δυναμική (βάσει μελετών του Ινστιτούτου Υποτροπικών Φυτών και Ελιάς Χανίων του ΕΛ.Γ.Ο. “ΔΗΜΗΤΡΑ”), όπως χυμών (πλούσιων σε βιταμίνη C), αιθέρια έλαια (με χρήση στη βιομηχανία καλλυντικών, τη σαπωνοποιία, την αρωματοποιία και τη ζαχαροπλαστική), σιρόπια ζαχαροπλαστικής, πρόσθετα γιαουρτιών (με διαιτητικές ιδιότητες), πηκτίνες (για τη βιομηχανία τροφίμων), καθώς και αύξηση παραγωγής των ποσοτήτων, με ανάλογη βελτίωση της συσκευασίας και τυποποίησης, γλυκών κουταλιού και μαρμελάδων. Φυσικά μια καμπάνια γνωριμίας του προϊόντος και στο ευρύτερο καταναλωτικό κοινό της Ελλάδας, θα βοηθούσε περεταίρω.
