Σε κάθε τύπο καπνού έχουν δημιουργηθεί και καλλιεργούνται πολλές ποικιλίες οι οποίες διαφέρουν μεταξύ τους στα μορφολογικά γνωρίσματα, στις εδαφοκλιματικές απαιτήσεις τους στις καλλιεργητικές φροντίδες και στα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Όλες οι ποικιλίες Ανατολικού τύπου που καλλιεργούνται στην Ελλάδα είναι δημιουργίες του Καπνολογικού Ινστιτούτου Ελλάδας (Κ.Ι.Ε - στη Δράμα με τους Καπνικούς Σταθμούς στο Αγρίνιο, Καρδίτσα, Κατερίνη, Κοζάνη, Ξάνθη) από το 1932 έως το 1996.
Αντίθετα, οι ποικιλίες Virginia που καλλιεργούνται στη χώρα μας μέχρι σήμερα είναι είτε επιλογές που έγιναν από το Κ.Ι.Ε. σε ποικιλίες ξενικής προέλευσης και κυρίως των Η.Π.Α. ή ποικιλίες που έχουν δημιουργηθεί στις Η.Π.Α. Η ποικιλία Burley Β21Ε που καλλιεργείται στη χώρα μας είναι και αυτή επιλογή της ποικιλίας Β21, προέλευσης Η.Π.Α, ενώ το ανθεκτικό στον περονόσπορο ανδρόστειρο υβρίδιο Burley S-2 (B-S2) είναι δημιούργημα του Κ.Ι.Ε. Οι ποικιλίες Havana είναι όλες ξενικές δημιουργίες. Το Κ.Ι.Ε. αλλά και ελάχιστοι καπνοπαραγωγοί δοκίμασαν-καλλιέργησαν και πολύφυλλες ποικιλίες Virginia και Burley οι οποίες όμως δεν παρουσίασαν ενδιαφέρον στην αγορά (καπνοβιομηχανία).
Επισημαίνεται ότι σε όλους τους τύπους καπνού, όποια ποικιλία και αν καλλιεργηθεί, ακόμα και η καλύτερη, για να δείξει τα πλεονεκτήματα της χρειάζεται και είναι απαραίτητο να δεχτεί όλες τις σωστές καλλιεργητικές φροντίδες στο σωστό χρόνο.
Εικόνα 1
Η μορφολογία των τριών τύπων καπνού, Ανατολικά (α), Virginia (β), και Burley (γ) είναι χαρακτηριστική
Η ποιότητα και η απόδοση του καπνού εξαρτάται και επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες. Οι σπουδαιότεροι από αυτούς είναι οι καλλιεργητικές πρακτικές (λίπανση, πότισμα, κ.α), οι εδαφοκλιματικές συνθήκες (οξύτητα εδάφους, θερμοκρασία, κ.α), η ποικιλία (Πίν. 1), τα ζιζάνια, τα έντομα, οι αρρώστιες. Όμως η ποικιλία (σπόρος) είναι ίσως ο σημαντικότερος παράγοντας.
Έτσι, η πρώτη φροντίδα κάθε καπνοπαραγωγού, ανεξάρτητα με τον ποιο τύπο καπνού (Ανατολικά, Virginia, ή Burley) καλλιεργεί, είναι να διαλέξει την κατάλληλη ποικιλία ή ποικιλίες που θα καλλιεργήσει. Κάθε καπνοπαραγωγός πρέπει να ξέρει καλά ότι δεν υπάρχει μια ποικιλία καλύτερη από όλες τις άλλες. Μια ποικιλία η οποία μια χρονιά, ή σε ένα χωράφι, ή σε άλλη περιοχή είναι καλή, μπορεί την άλλη χρονιά, ή σε ένα άλλο χωράφι, ή σε άλλη περιοχή να μην αποδώσει ικανοποιητικά, μπορεί επίσης να παρουσιάσει και σοβαρά προβλήματα (π.χ. αρρώστια). Κάθε ποικιλία έχει δημιουργηθεί με ορισμένα γνωρίσματα. Για παράδειγμα, μια ποικιλία μπορεί να κάνει πολλά φύλλα αλλά να προσβάλλεται εύκολα από κάποια αρρώστια, μπορεί να είναι όψιμη, μπορεί να μην δίνει καλή ποιότητα, ή να έχει υψηλή νικοτίνη, κ.α.
Κάθε καπνοπαραγωγός πριν αποφασίσει ποιά ποικιλία ή ποικιλίες θα καλλιεργήσει πρέπει να προσέξει ιδιαίτερα και να λάβει υπόψη του τα παρακάτω στοιχεία.
α. Απόδοση ποικιλίας
β. Ποιότητα ξηρού καπνού
γ. Αντοχή σε αρρώστιες, ή έντομα
δ. Αγρονομικά χαρακτηριστικά –ύψος, μέγεθος φύλλων, πρωιμότητα, πρόωρη άνθιση, φυλλίζια (στα Virginia), κ.α.
ε. στην περίπτωση Ανατολικού τύπου καπνού περιοριστικός παράγοντας είναι η περιοχή (ζώνη) καλλιέργειας τους.
στ. σε όλες τις περιπτώσεις λαμβάνεται υπόψη και η ζήτηση της αγοράς (αγοραστής με τον οποίο συμβάλλεται ο καπνοπαραγωγός)
Ποιο από τα παραπάνω χαρακτηριστικά πρέπει να λάβει κάποιος υπόψη του εξαρτάται από την περίπτωση κάθε καπνοπαραγωγού. Για παράδειγμα, εάν η ζημία από αρρώστιες (π.χ. φυτοφθόρα) είναι σοβαρή τότε η πρώτη φροντίδα είναι να αλλάξει το χωράφι και να διαλεχτεί τυχόν ποικιλία με αντοχή στην αρρώστια που αποτελεί πρόβλημα. Αντίθετα, εάν αυτό δεν συμβαίνει τότε διαλέγουμε ποικιλία με καλή απόδοση και ποιότητα ξηρού προϊόντος.
Τα αγρονομικά χαρακτηριστικά της ποικιλίας χρειάζεται να είναι γνωστά γιατί σχετίζονται με τη συλλογή, την αποξήρανση και το κόστος. Στην περίπτωση κυρίως των ξενικών τύπων (Virginia, ή Burley) μεγάλη σημασία έχει να ξέρουμε αν η ποικιλία παρουσιάζει ή όχι το φαινόμενο της πρόωρης άνθισης (βγάζει «φούντα» νωρίς).
Τέλος, τονίζεται ότι για κάθε νέα ποικιλία αποφεύγουμε την καλλιέργεια πολλών στρεμμάτων πριν δοκιμαστεί στην περιοχή μας και δούμε τη συμπεριφορά της.
Πίνακας 1
Μερικά χαρακτηριστικά* ποικιλιών που καλλιεργούνται (-ηθηκαν) στην Ελλάδα
( Πηγή :Πεπραγμένα ΚΙΕ,1982,84,85,92-96 και Ποικιλίες Βιρτζίνια*)
Τύπος Ποικιλία | Απόδοση kg/στρ. | Ύψος cm | Ποιότητα Α+Β+Γ | Νικοτίνη % | Αν.Σάκχαρα % |
---|---|---|---|---|---|
Ανατ. Αρωματικά | |||||
ΒΞΚ | 180 | 76 | 80 | 2.74 | 1.6 |
Β34/31 | 166 | 87 | 70 | 2.62 | 7.6 |
Ν34/4 | 191 | 89 | 69 | 2.41 | 9.3 |
Ανατ. Ουδέτερα | |||||
ΚΠ14/α | 206 | 60 | 45 | 0.72 | 9.1 |
ΚΠ-S2 | 226 | 70 | 63 | 1.28 | 11.7 |
Κ63 | 233 | 115 | 81 | 1.57 | 10.9 |
Ανατ. Γεύσης | |||||
Σ53 | 210 | 98 | 86 | 1.45 | 10.3 |
Κολινδρός | 256 | 107 | 87 | 1.31 | 13.3 |
Τρίλοφος | 195 | 101 | 81 | 1.36 | 12.0 |
Virginia | |||||
MCN 944 | 302 | 107 | 90 | 2.69 | 16.8 |
NK3 | 312 | 107 | 94 | 2.29 | 14.7 |
SP.G 28 | 278 | 100 | 93 | 2.41 | 13.4 |
Burley | N, % | ||||
Β21 | 235 | 147(22)** | 84 | 3.28 | 2.58 |
ΒΓ1 | 270 | 215(29) | 80 | 3.08 | 1.83 |
ΒΓ4 | 283 | 156(22) | 80 | 3.13 | 2.01 |
• Λόλας Π. κ.α. 1994. Ποικιλίες Βιρτζίνια, σελ. 17 ** Αριθμός φύλλων/φυτό
Ποικιλίες κατά τύπο καπνού
Ανατολικά
Πρώτος ο Δ. Αργυρούδης το 1957 και το 1960 έδωσε τη βοτανική (τύποι άμισχοι, τύποι έμμισχοι) και την εμπορική (εξαγώγιμα και εσωτερικής κατανάλωσης) ταξινόμηση των ελληνικών καπνών, αντίστοιχα. Το 1971 ο Α. Σφήκας βελτίωσε τη βοτανική- εμπορική ταξινόμηση του Αργυρούδη, κατατάσσοντας τα ελληνικά καπνά, με βάση τη βιομηχανική τους χρήση, σε τρεις κατηγορίες όπως ισχύει μέχρι σήμερα:
1. Καπνά αρωματικά. (γνωστά περισσότερο με την ξενική ονομασία Μπασμάς).
Κύρια χαρακτηριστικά τους είναι το έντονο, αισθητό ευχάριστο άρωμα και η σχετικά υψηλή περιεκτικότητα σε νικοτίνη. Οι πολλές και διάφορες ποικιλίες στην κατηγορία αυτή διακρίνονται σε τρεις ομάδες, ανάλογα με τη ζώνη καλλιέργειας τους.
- Αρωματικά Ξάνθης (Μπασμάς Ξάνθης) με πολύ γνωστές τις ποικιλίες ΒΞ 2/α (ίσως η καλύτερη ποικιλία αρωματικού καπνού στον κόσμο), η ΒΞ 81 και η ΒΞΚ.
- Αρωματικά Μακεδονίας (Μπασμάς Μακεδονίας) με γνωστότερες τις ποικιλίες Β 84/31 (ή Δοξάτου), Ν 34/4 (ή Νιγρίτας) και ΒΖ/7.
- Αρωματικά Ζίχνας(Ζίχνα) με κυριότερη ποικιλία την ΖΠ 4/β.
2. Καπνά γεμίσματος ή ουδέτερα (γνωστά περισσότερο με τις ονομασίες Καμπά Κουλάκ, Μυρωδάτα, Ζιχνομυρωδάτα).
Τα καπνά αυτά, χαμηλά σε νικοτίνη, χωρίς άρωμα ή ιδιαίτερη γεύση, μπορούν να μπαίνουν σε σχετικά μεγάλη ποσότητα σε οποιοδήποτε μείγμα καπνού για παραγωγή τσιγάρων, με σκοπό να μετριάζουν, χωρίς να αλλοιώνουν, το χαρακτήρα του βασικού καπνού. Εδώ ανήκουν πολλές ποικιλίες οι οποίες διαφέρουν στο ύψος (υψηλόσωμες, χαμηλόσωμες), μέγεθος φύλλων (μεγαλόφυλλες, μετριόφυλλες), , σχήμα φυλλου (πλατύφυλλες, στενόφυλλες), στην παρουσία-απουσία μίσχου (έμισχες, έμμισχες). Κατατάσσονται σε διάφορες ομάδες-ζώνες όπως
- Κλασσικά Καμπά Κουλάκ Μακεδονίας (π.χ. ποικιλίες ΚΠ 14.α, ΚΣ 82),
- Μη Κλασσικά Καμπά Κουλάκ (π.χ. ποικιλία ΚΠ 14.α –Θεσσαλία, Κ 63),
- Ελασσόνα (π.χ. ΚΕ 26/2),
- Μυρωδάτα (π.χ. ΜΑ 13/β, ΑΣ 3/β),
- Ζιχνομυρωδάτα (π.χ. ΚΚ 6/5).
- Κοντούλα (ΚΖ 10/Ζ),
- Καρατζόβα (ΚΡ 7),
- Τραπεζούς (ΚΤ 135.3).
Σήμερα δεν καλλιεργείται σχεδόν καμία από αυτές τις ποικιλίες.
3. Καπνά γεύσεως ή βασικά.
Χαρακτηριστικό τους γνώρισμα η ειδική, ευχάριστη γεύση και το πολύ ελαφρύ άρωμά τους. Η περιεκτικότητά τους σε νικοτίνη είναι ενδιάμεση, μεταξύ των αρωματικών και των γεύσεων. Τα καπνά αυτά αποτελούν ένα μεγάλο μέρος του μείγματος στο τσιγάρο, το χαρακτήρα του οποίου προσδιορίζουν ή επηρεάζουν. Οι ποικιλίες εδώ διακρίνονται στις ομάδες
- Κατερίνης (Σ 53, Σ79),
- Προσωτσάνης (R 61/β),
- Τσεμπέλια (ΤΑ 21),
- Μαύρα (ΜΘ 26-Θεσσαλίας, ΜΥ-Υπάτης, ΑΡ 32/4-Άργους).
Σήμερα καλλιεργούνται μόνο ποικιλίες της ομάδας Κατερίνη και έχουν μεγάλη ζήτηση στην αγορά..
Virginia(Flue -Cured)
Γενικά, οι ποικιλίες καπνών Virginia χαρακτηρίζονται από φυτά μεγαλόσωμα, παχύκορμα και παχύσωμα, σχήματος κωνικού. Έχουν 20-26 φύλλα, μεγάλα, μήκους (τα μεσαία) περίπου 55 cm και άνω και πλάτους 25-30 cm, με βάση στενή και άμισχη, περιφέρεια λεία ή πτυχωτή και κορυφή οξεία. Η ταξιανθία είναι ογκώδης, αραιή, εξέχει από τα κορυφόφυλλα και έχει άνθη μεγάλα, επιμήκη, ροδόχροα. Τα καπνά Virginia στις απαιτήσεις τους σε εδαφική γονιμότητα μοιάζουν περισσότερο με τα Ανατολικά παρά με τα Burley. Ευδοκιμούν σε εδάφη αμμώδη, πηλοαμμώδη ή αμμοπηλώδη, που στραγγίζουν καλά και είναι μέτριας γονιμότητας και φτωχά σε οργανική ουσία. Εμπορικά καλλιεργήθηκαν κατά καιρούς διάφορες ποικιλίες, όλες προέλευσης Η.Π.Α., με πιο γνωστές τις Speight G 28, McNair 944, NC 82, NK 326, C 319, C 371, Delgold (από Καναδά), NC 37NF (Γίγας). Επιλογές του Κ.Ι.Ε. σε ορισμένες από αυτές οι οποίες γράφτηκαν και στον Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών στην Ελλάδα είναι οι ποικιλίες VE 2 (Sp. G. 28), VE 9 (McN 944) Νίκη (NK 3). KN 1. Σχηματικά η αύξηση τους ως χλωρό βάρος ανά φυτό σε g φαίνεται στο Σχ.1 και ανά μέρος του φυτού στο Σχ. 2.. Οι πιο συνηθισμένες ποικιλίες που καλλιεργούνται σήμερα στην Ελλάδα είναι Νίκη (ΝΚ3), ΝC71, ΝC 72, ΝC196, ΝC102, GF 318. Οι ποικιλίες αυτές διαφέρουν λίγο στη μορφολογία αλλά αρκετά στις αποδόσεις, την ποιότητα, ευκολία αποξήρανσης, χημική σύσταση (Πίν. 2) και στην αντοχή σε διάφορες αρρώστιες (Πίν. 3).
Πίνακας 2
Μερικά χαρακτηριστικά* ποικιλιών Virginia που καλλιεργούνται στην Ελλάδα
Ποικιλία | Απόδοση kg/Στρ. | Δείκτης ποιότητας | Ύψος Cm | Ανάγ.Σάκχαρα % | Έτος δημιουργίας | Υβρίδιο |
---|---|---|---|---|---|---|
Νίκη | 315 | 86 | 92 | 14,9 | 1981 | Όχι |
NC 71 | 301 | 86 | 90 | 13,6 | 1995 | Ναι |
NC72 | 298 | 85 | 94 | 14,1 | 1996 | Ναι |
NC102 | 280 | 85 | 87 | 13,5 | 2001 | Ναι |
NC196 | 291 | 86 | 97 | 13,9 | 2002 | Ναι |
GF 318 | 286 | 85 | 99 | 14,8 | 2011 | Ναι |
• Από NC Flue-Cured Guide 2013
Πίνακας 3
Ανθεκτικότητα* ποικιλιών Virginia που καλλιεργούνται στην Ελλάδα
Ποικιλία | Α = ανθεκτικότητα , Ε = ευαισθησία | |||
---|---|---|---|---|
Φυτοφθόρα | Νηματώδεις | Μωσαϊκή | Βακτήριο | |
Νίκη | Μέτρια | A | Ε | Μέτρια |
NC102 | Καλή | A | Α | Μέτρια |
NC196 | Α | A | Ε | Χαμηλή |
NC71 | Υψηλή | A | Ε | Α |
NC72 | Υψηλή | A | Ε | Μέτρια |
GF 318 | Α | A | Α | Α |
• Από NC Flue-Cured Guide 2013
Burley(Light air-Cured)
Οι ποικιλίες καπνών Burley χαρακτηρίζονται από φυτά μεγαλόσωμα (ύψους 1,8-2m), παχύκορμα και παχύσωμα, σχήματος περίπου κωνικού. Έχουν 20-25 φύλλα, μεγάλα, λογχοειδή, μήκους που υπερβαίνει πολλές φορές τα 50 cm και πλάτους 20-30 cm, με βάση άμισχη, μάλλον στενή, περιφέρεια λεία ή πτυχωτή και κορυφή οξεία. Η γωνία των φύλλων προς στο στέλεχος είναι πιο οξεία από αυτήν των Virginia. Το χρώμα των νευρώσεων των φύλλων και του στελέχους είναι λευκοκίτρινο (χαρακτηριστικό γνώρισμα). Η ταξιανθία είναι μετρίου μεγέθους, αραιή, εξέχει από τα κορυφόφυλλα και έχει άνθη μετρίου μεγέθους, επιμήκη, με κάλυκα λευκοκίτρινο και στεφάνη ρόδινη. Τα καπνά Burley στις απαιτήσεις τους σε εδαφική γονιμότητα διαφέρουν και από τα Ανατολικά και από τα Virginia. Καλλιεργούνται σε εδάφη γόνιμα, πλούσια σε οργανική ουσία, ιλυοπηλώδη ή αργιλλοαμμώδη που στραγγίζουν καλά . Έχουν μεγάλες απαιτήσεις σε νερό και λίπανση Οι καλλιεργούμενες ποικιλίες ήταν Β 21, Β 21Ε, Β-S2 και Γίγας (απαγορευμένη από τον ΕΟΚ). Από το 2009 μέχρι σήμερα δεν γίνεται καλλιέργεια Burley
Σχήμα 1
Σχηματική παράσταση αύξησης μερικών ποικιλιών Virginia στην Ελλάδα
Σχήμα 2
Σχηματική παράσταση αύξησης (%) ρίζας, στελέχους, φύλλων, ανθοταξίας και ολόκληρου του φυτού Virginia στην Ελλάδα