Γνωρίζουμε ακόμα ότι τα εδάφη «κουράζονται» από εντατική εκμετάλλευση και μπορεί να υποβαθμίζονται. Μπορεί να διαβρώνονται από βροχές και άνεμο, πολλά θρεπτικά τους στοιχεία μπορεί να ξεπλένονται σε βάθος που δεν το φθάνουν οι ρίζες και να χάνουν τη γονιμότητα τους βασικά με τη μείωση της λεγόμενης οργανικής τους ουσίας, ιδίως αν δεν κοπρίζονται. Μπορεί να μην έχουν διαθέσιμο αρκετό νερό ή όσο συχνά το χρειάζονται ή η ποιότητα του να μην είναι καλή ή να αρδεύονταιυπερβολικά με αποτέλεσμα τα θρεπτικά στοιχεία να ξεπλένονται και να μην αερίζονται καλά. Ακόμη περισσότερο μπορεί η επιλογή ενός χωραφιού για την εγκατάσταση - κυρίως μίας πολυετούς καλλιέργειας - να μην είναι πετυχημένη για καλή απόδοση ή να έπρεπε να επιλεγεί άλλη καλλιέργεια, άλλο υποκείμενο δένδρου ή ακόμα και άλλη ποικιλία.
Που θα βρούμε τις απαντήσεις για το ποιάς μορφής και πόσο λίπασμα και οργανική ουσία χρειάζεται το χωράφι μας τόσο για να συντηρήσει όσο και να αυξήσει τη γονιμότητα του και επομένως και την αποδοτικότητα των καλλιεργειών; Ποιά ποσότητα θρεπτικών στοιχείων συνήθως «φεύγει» από το χωράφι μας με κάθε τόνο παραγωγής που συγκομίζουμε και πρέπει να αναπληρώνεται; Πότε και τι λίπασμα θα χορηγήσουμε με ενσωμάτωση στο χώμα, με την άρδευση («υδρολίπανση») ή ψεκάζοντας το φύλλωμα («διαφυλλικά»); Κάθε πότε πρέπει να ποτίζουμε ή να υδρολιπαίνουμε και με ποια δόση νερού άρδευσης; Πως θα καταλαβαίνουμε ότι υπάρχει έλλειψη κάποιου θρεπτικού στοιχείου ή ότι κάποιο δημιούργησε τοξικότητα; Μπορούμε να βελτιώσουμε τις ιδιότητες και κυρίως την οξύτητα –pH («πε-χά») του εδάφους μας; Ποιο πρόγραμμα εναλλαγής καλλιεργειών («αμειψισπορά») να εφαρμόσουμε για να επιτυγχάνουμε καλές αποδόσεις;
Οι απαντήσεις αυτές πρέπει να αναζητούνται από τον τοπικό γεωπόνο ο οποίος καλύτερα από όλους γνωρίζει και παρακολουθεί τις συνθήκες κάθε περιοχής. Μπορεί ο γεωπόνος μας να μας εφοδιάζει με τα απαιτούμενα κάθε φορά λιπάσματα που εκείνος επιλέγει όπως επίσης και φυτοφάρμακα, σπόρους-φυτά, εργαλεία και μηχανήματα, αλλά το ποιο σημαντικό που πρέπει να αναζητεί ο κάθε αγρότης είναι η επιστημονική συμβουλή του γεωπόνου, η στρατηγική του για τη χρήση των εφοδίων που μας δίνει.
Ο γεωπόνος είναι ο πραγματικός σύμβουλος του αγρότη και όχι απλά ένας έμπορος ή αποθηκάριος και ο παραγωγός πρέπει να "κερδίζει" από τις επιστημονικές γνώσεις του ώστε να βελτιώσει και να πετύχει στη δύσκολη καθημερινή εργασία του.
Ο γεωπόνος - σύμβουλος ξέρει τι είδους δείγμα πρέπει να ληφθεί, κάθε πότε και που πρέπει να στέλνεται για ανάλυση-εξέταση. Αυτός με σιγουριά μπορεί να πει πότε, με ποιά μέθοδο και με ποιά δόση και σειρά θα πρέπει να γίνονται οι διάφορες εφαρμογές λίπανσης. Ακόμα περισσότερο, έχει και τη γνώση και τις δυνατότητες να αξιοποιεί και να χειρίζεται κατάλληλα επιστημονικά όργανα, να μετράει και να ερμηνεύει τις μετρήσεις και αναλύσεις. Ο γεωπόνος οφείλει αλλά και ο αγρότης παράλληλα πρέπει να απαιτεί από αυτόν να εξασφαλίζει όλες τις εκείνες τις πηγές πληροφόρησης και συμβουλής ώστε παρακολουθώντας τις εξελίξεις της επιστήμης και τεχνολογίας να είναι σε θέση να βοηθά αποτελεσματικά τη προσπάθεια του κάθε αγρότη που ζητά τη συμβουλή του.
Η ανάλυση του εδάφους κάθε 3-4 χρόνια με σωστή λήψη κατάλληλου, αντιπροσωπευτικού δείγματος εδάφους όπως και η ανάλυση κατάλληλου δείγματος φύλλων («φυλλοδιαγνωστική») που λαμβάνεται τη κατάλληλη εποχή είναι γνωστό ότι αποτελούν καταξιωμένα «εργαλεία» μελέτης και προϋποθέσεις για τη κατάρτιση σχεδίου θρέψηςκαι λίπανσης κάθε καλλιέργειας. Αν με την ανάλυση του εδάφους γνωρίζουμε τι έχει η «αποθήκη» μας σε θρεπτικά στοιχεία, σε ποιά χημική μορφή και σε ποιες συνθήκες για να καταλαβαίνουμε πόσο διαθέσιμα είναι για τα φυτά μας, με την ανάλυση των φύλλων μαθαίνουμε τι απορρόφησαν τελικά τα φυτά και σε ποιες αναλογίες, προλαβαίνουμε εκδήλωση ελλείψεων και αξιολογούμε την αποτελεσματικότητα των λιπάνσεων. Οι αναλύσεις είναι χρήσιμες αλλά πρέπει παράλληλα να συνοδεύονται και από συνεχή παρατήρηση των φυτών και της πορείας ανάπτυξης τους, παρακολούθηση των κλιματικών συνθηκών, γνώση της σύστασης-ποιότητας του νερού άρδευσης, των μητρικών πετρωμάτων και των γενικών εδαφικών συνθηκών της περιοχής, ιστορικό των καλλιεργειών και καταγραφή της παραγωγής που συγκομίζεται. Για τις αναλύσεις και ιδιαίτερα γι’ αυτές των φύλλων (και ενδεχομένως του νερού και των καρπών) οι τοπικοί γεωπόνοι οφείλουν να συνεργάζονται με αξιόπιστα εργαστήρια- δημόσια ή ιδιωτικά- τα οποία πρέπει να είναι πιστοποιημένα για τη συμμόρφωση τους σε διεθνή πρότυπα ποιότητας λειτουργίας, γεγονός που εξασφαλίζει και επαρκές επίπεδο επιστημονικής κατάρτισης των επιστημόνων τους. Είναι απογοητευτικό σήμερα, με την υπάρχουσα επιστημονική πρόοδο όχι μόνο να μην επιδιώκονται αναλύσεις και παρακολούθηση της υγείας και θρέψης των καλλιεργουμένων φυτών. Aκόμη περισσότερο αυτές να απαξιώνονται από κάποιους αγρότες και μη επαρκώς επιμορφωμένους αλλά «ξερόλες» γεωπόνους, οι οποίοι δυστυχώς δεν αντιλαμβάνονται τη σημασία τους και τα οφέλη που θα έχουν από αυτές, παραμένοντας προσκολλημένοι σε μία εμπειρική λογική.
Λίπανση «στα τυφλά» ή με βάση τη γνώμη φίλου "καλού" παραγωγού που όμως έχει άλλο χωράφι από το δικό μας ή σύμφωνα με το τι είπαν άλλοι «στο καφενείο» οδηγεί συχνά σε επιλογή και χρήση όχι της σωστής μορφής λιπασμάτων για "δικό μας" χωράφι, που όμως μπορεί να ήταν καλό για τον "φίλο". Επίσης μπορεί να οδηγεί σε σπατάλη λιπάσματος με αρνητικές συνέπειες όχι μόνο για τη τσέπη μας αλλά και για την καλλιέργεια, όπως π.χ. βλαστομανία, οψίμιση ωρίμανσης και κακή συντηρησιμότητα παραγωγής από υπερβολική ή όψιμη χορήγηση αζώτου, έλλειψη μαγνησίου λόγω ανταγωνισμού από υπερβολική χορήγηση καλίου, τοξικότητα αζώτου κ.λπ. Μπορεί ακόμα να μην γνωρίζουμε ότι υπάρχει έλλειψη ή περιορισμένη διαθεσιμότητα για τα φυτά ενός θρεπτικού στοιχείου που ακόμα και αν χρειάζεται μόνο σε ίχνη («ιχνοστοιχείο») μπορεί να είναι η αιτία για μειωμένη παραγωγή ή υποβαθμισμένη ποιότητα παραγωγής, π.χ. ελλείψεις σιδήρου, ψευδαργύρου ή βορίου συχνά σε αλκαλικά εδάφη. Εμπειρική λίπανση αφού παρατηρήσουμε κάποιο πρόβλημα μπορεί να σημαίνει καθυστερημένη επέμβαση που δεν πρόλαβε τις επιπτώσεις στη παραγωγή. Λίπανση χωρίς στρατηγική σημαίνει έλλειψη πρόληψης προβλημάτων, όπως π.χ. όχι ψεκασμοί για αποθησαύριση θρεπτικών στοιχείων πριν τη πτώση των φύλλων στα φυλλοβόλα δένδρα με αρνητικές συνέπειες στη καρπόδεση την ερχόμενη άνοιξη.
Σήμερα η πρόοδος της επιστημονικής έρευνας μας επιτρέπει να καταλαβαίνουμε περισσότερα για τις εσωτερικές λειτουργίες-τη φυσιολογία των φυτών. Για το ρόλο κάθε στοιχείου που απορροφούν τα φυτά στον οργανισμό τους. Για το ρόλο ουσιών που οδηγούν στη παραγωγή συγκεκριμένων ενζύμων και ορμονών που με τη σειρά τους ρυθμίζουν την ανάπτυξη των φυτών (για ιχνοστοιχεία όπως ο χαλκός, το μολυβδαίνιο, το κοβάλτιο, το κάδμιο, το τιτάνιο ο ρόλος τους δεν είχε φωτιστεί επαρκώς παλαιότερα). Για την επίπτωση της έλλειψης του κάθε στοιχείου ή της μειωμένης αναλογίας του σε σχέση με κάποιο άλλο στη ποιότητα και συντηρησιμότητα των καρπών κάθε είδους φυτού. Για τη σχέση του εδάφους αλλά και του κλίματος με τη θρέψη και ανάπτυξη των φυτών. Για τις συνθήκες που καταπονούν («στρεσσάρουν») τα φυτά και τη διαδικασία («φυσιολογία») της καταπόνησης, ώστε να μπορούμε να απαλύνουμε ή να αποφύγουμε τις συνέπειες με κατάλληλες επεμβάσεις. Για την επικοινωνία των φυτών με το περιβάλλον τους και τους άλλους ζωντανούς οργανισμούς (παραγωγή πτητικών ουσιών, «αλληλοπάθεια» κ.λπ.) ώστε να την αξιοποιούμε.
Η πρόοδος έχει οδηγήσει στη δημιουργία νέων υποκειμένων, ποικιλιών ή υβριδίων με βελτιωμένα χαρακτηριστικά και με επιθυμητές ανοχές και αντοχές. Σε εξελιγμένα και εξειδικευμένα για τις καλλιέργειες λιπάσματα π.χ. με βελτιωμένα χηλικά σύμπλοκα κατάλληλα για διάφορες συνθήκες εδάφους, με σταθεροποιημένες μορφές αζώτου ώστε να περιορίζονται οι απώλειες του («βραδείας αποδέσμευσης» ή «βραδείας απορρόφησης»), σε συνδυασμούς με κατάλληλα αμινοξέα, πολυσακχαρίτες, βιταμίνες, χουμικά, φυκιών ή άλλα εκχυλίσματα κ.α. ουσίες που διεγείρουν και καθοδηγούν την ανάπτυξη των φυτών. Στη δημιουργία προϊόντων θρέψης με αξιοσημείωτη παράλληλη δράση φυτορυθμιστική ή φυτοπροστατευτική (μυκοστατική, διέγερση/ ενίσχυση του αμυντικού μηχανισμού των φυτών). Σε νέες επαναστατικές τεχνολογίες όπως ειδικά διαφυλλικά λιπάσματα με δυνατότητα εισαγωγής του ασβεστίου σε κύτταρα που βρίσκονται σε καταπόνηση ή εφοδιασμού των ιστών των φυτών με επιπλέον ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα! Αλλά και στη δημιουργία εξελιγμένων οργάνων μετρήσεων που προσφέρουν ευκολία και ακρίβεια παρακολούθησης και σε συνδυασμό με κατάλληλα προγράμματα στο κομπιούτερ («λογισμικά») τα οποία βοηθούν τους γεωπόνους στη παρακολούθηση της αλλαγής των συνθηκών και στην έγκαιρη λήψη αποφάσεων για κατάλληλους χειρισμούς. Σε εύχρηστα όργανα για αναλύσεις εδάφους, φύλλων και καρπών.
Σε όργανα που μπορεί να αξιοποιούν φυτικό χυμό για παρακολούθηση της περιεκτικότητας σε νιτρικά, σε κάλιο, ασβέστιο ή άλλα στοιχεία όπως και σε χλωροφύλλη, ώστε να αξιολογούμε την αποτελεσματικότητα λιπάνσεων αλλά και να προβλέπουμε πιθανές ελλείψεις («τροφοπενίες»). Σε εξελιγμένα όργανα (π.χ. πυρανόμετρα) που επιτρέπουν να μετρούμε το νερό που χάνουν το έδαφος και τα φυτά («εξατμισοδιαπνοή») και σε εξελιγμένα όργανα παρακολούθησης της εδαφικής υγρασίας ή της σπαργής των φύλλων. Έτσι σε συνδυασμό με τη γνώση της σύστασης του εδάφους στο βάθος που βρίσκονται οι ρίζες και της ποσότητας νερού που μπορεί αυτό να συγκρατεί μπορούμε να προγραμματίζουμε την άρδευση και υδρολίπανση. Η δημιουργία εδαφολογικών χαρτών διάφορων περιοχών που στη χώρα μας βρίσκεται σε εξέλιξη, σε συνδυασμό με τη τακτική ανάλυση του εδάφους κάθε χωραφιού μπορεί να βοηθήσει στη καλύτερη επιλογή καλλιεργειών και στη σωστή θρέψη τους. Σήμερα αγρο-μετεωρολογικοί σταθμοί μπορούν με εξελιγμένους αισθητήρες και κατάλληλα συστήματα μετάδοσης των μετρήσεων να αξιοποιούν τα δίκτυα κινητής τηλεφωνίας ή δορυφόρους για να παρακολουθεί ο γεωπόνος στον ηλεκτρονικό του υπολογιστή τις συνθήκες σε απομακρυσμένες περιοχές σε πραγματικό χρόνο!
Οι εταιρείες παραγωγής και εμπορίας προϊόντων θρέψης συνεισφέρουν σημαντικά στην ορθή θρέψη-λίπανση τόσο με την τεχνική υποστήριξη των προτάσεων τους που εκλαϊκεύονται στις καμπάνιες που διοργανώνουν όσο και με τα πειραματικά και αποδεικτικά που διοργανώνουν ή υποστηρίζουν. Παράλληλα μπορεί να χρηματοδοτούν και έρευνα. Η Ελληνική Εταιρεία της Επιστήμης των Οπωροκηπευτικών (ΕΕΕΟ) στη χώρα μας διοργανώνει τακτικά συνέδρια όπου ερευνητές και καθηγητές ανακοινώνουν αποτελέσματα ερευνών σχετικά με τη φυσιολογία και θρέψη των οπωροκηπευτικών και ανθοκομικών φυτών. Ερευνητικά – επιμορφωτικά ινστιτούτα όπως ο «ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΓΕΩΡΓΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ - ΔΗΜΗΤΡΑ» που ασχολείται με την Αγροτική Έρευνα, τη Διασφάλιση της Ποιότητας των Αγροτικών Προϊόντων και την Αγροτική Εκπαίδευση & Κατάρτιση συχνά μαζί με συλλογικούς φορείς (Σ.Π.Ε.Λ., Ε.Ε.Π.Ε.Σ., Ε.ΣΥ.Φ., ΓΕΩ.Τ.Ε.Ε.) διοργανώνουν ή υποστηρίζουν σημαντικές συναντήσεις και ημερίδες διάδοσης και εκλαΐκευσης της επιστημονικής γνώσης. Συλλογικά όργανα σε όπως ο ΣΠΕΛ (Σύνδεσμος Παραγωγών και Εμπόρων Λιπασμάτων) σε συνεργασία με τις Αρχές επίσης δραστηριοποιούνται για εξασφάλιση της νόμιμης εμπορίας των προϊόντων θρέψης από εταιρείες με Άδεια Εμπορίας Λιπασμάτων και για ελέγχους με σκοπό την αποφυγή εξαπάτησης της αγοράς με «μαϊμού» λιπάσματα - προϊόντα θρέψης που δεν περιέχουν αυτά που αναφέρουν ως σύσταση.
Ιδιαίτερα σημαντική όμως σήμερα είναι η συμβολή στην επιμόρφωση «ψαγμένων» παραγωγών και γεωπόνων ηλεκτρονικών εγκυκλοπαιδειών («βάσεων δεδομένων») στο διαδίκτυο –internet (ίντερνετ). Σε αυτές μπορεί κανείς να βρει συγκεντρωμένη και συνοψισμένη την εμπειρία και γνώση που κατακτήθηκε με την επιστημονική έρευνα και τα «εργαλεία» που προσφέρει η αγορά για βελτίωση των γεωργικών πρακτικών. Αντί να συσσωρεύουμε βιβλία που μετά από κάποιο χρονικό διάστημα δεν είναι επίκαιρα,μπορούμε πλέον να χρησιμοποιούμε ηλεκτρονικά μέσα τα οποία επικαιροποιούνται συνεχώς. Ένα τέτοιο μέσο, μοναδικό για τα ελληνικά δεδομένα είναι η διαδικτυακή πύλη (portal) www.farmacon.gr. η οποία καινοτομεί παρέχοντας για πρώτη φορά συνεχή και ανανεώσιμη επιστημονική αλλά και εκλαϊκευμένη πληροφόρηση και επιμόρφωση, μεταξύ των άλλων και για τις ανάγκες θρέψης των καλλιεργειών στους παραγωγούς και στους γεωτεχνικούς δείχνοντας το δρόμο της συμβουλευτικής λίπανσης και της ορθής πρακτικής.
Σε αυτή τη διαδικτυακή πύλη οι συνδρομητές μπορούν να ενημερώνονται με βάση πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα για τις ειδικές ανάγκες θρέψης κάθε καλλιέργειας ανάλογα με τη παραγωγή, τις απαιτήσεις ποιότητας και το στάδιο ανάπτυξης τους καθώς και με την ηλικία τους στις πολυετείς. Επίσης μπορούν να ενημερώνονται με τεχνικά κείμενα και με φωτογραφικό υλικό για τα συμπτώματα, τις συνθήκες εμφάνισης, τις συνέπειες και την αντιμετώπιση τροφοπενιών και τοξικοτήτων σε κάθε καλλιέργεια. Ακόμα μπορούν να γνωρίζουν τα προϊόντα και τις προτάσεις θρέψης των εταιρειών που τα παράγουν και τα εμπορεύονται διαβάζοντας τα τεχνικά φυλλάδια και τις καμπάνιες αυτών. Επίσης μπορούν να αναζητούν και να ενημερώνονται για όλες τις γεωργικές εισροές, για τη φυτοπροστασία της κάθε καλλιέργειας, για το πολλαπλασιαστικό υλικό, για τα όργανα και τα μέσα παρακολούθησης, για τα μηχανήματα και εργαλεία και γενικά να μαθαίνουν ότι χρειάζονται για τις καλλιέργειες τους.
