Αυτός είναι ο λόγος που η ενίσχυση της εισόδου των νέων στο αγροτικό επάγγελμα αποτελεί αντικείμενο της αγροτικής πολιτικής πολλών κρατών.

Το ελληνικό έλλειμμα

Η ενεργή υποστήριξη της εισόδου νέων στον πρωτογενή τομέα συχνά ταυτίζεται στην Ελλάδα με το μέγεθος και τον συνολικό προϋπολογισμό της πριμοδότησης της πρώτης εγκατάστασης. Αντίθετα, σε άλλες χώρες-μέλη της ΕΕ, το ενδιαφέρον επικεντρώνεται σε ζητήματα όπως η ενεργή υποστήριξη του νέου, ώστε να ελαχιστοποιούνται οι περιπτώσεις όσων αποτυγχάνουν ή χρησιμοποιούν τις προβλεπόμενες πληρωμές για άλλες δράσεις.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, η ενίσχυση της εγκατάστασης αποτελεί πρωτίστως μέρος μίας ευρύτερης στρατηγικής, που έχει στόχο την αντιμετώπιση των εμποδίων της διαδοχής και την άρση των δυσκολιών κατά το πρώτο στάδιο λειτουργίας μίας νέας εκμετάλλευσης. Ο ασύνδετος και αποσπασματικός χαρακτήρας της πολιτικής στην Ελλάδα, ίσως εξηγεί τη σχετικά μικρή αποτελεσματικότητα των ακολουθούμενων μέτρων.

Ενώ η Ελλάδα ήταν από τις χώρες που έδινε ιδιαίτερο βάρος στην πριμοδότηση της πρώτης εγκατάστασης, ο αριθμός των εκμεταλλεύσεων που ανήκουν σήμερα σε νέους κινείται στον κοινοτικό μέσο όρο, δηλαδή περίπου στο 6,5% του συνόλου. Το ίδιο ισχύει και με την αποχώρηση των αγροτών άνω των 55 ετών προς όφελος των νεοτέρων. Η Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι δαπάνησε πόρους για τα προγράμματα πρόωρης συνταξιοδότησης όσο καμία άλλη χώρα, βρίσκεται στον κοινοτικό μέσο όρο των 15 χωρών-μελών. Πιο συγκεκριμένα, για κάθε έναν νέο αγρότη έως 35 ετών αντιστοιχούν εννέα αγρότες ηλικίας 55 ετών και άνω.

Το πρόβλημα παραμένει

Τη δεκαετία του 1980, το Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) διενήργησε μία από τις ελάχιστες έρευνες πεδίου για το πρόβλημα της διαδοχής, έτσι ώστε να σχεδιαστεί μία συνολική πολιτική εισόδου επαρκούς αριθμού νέων ⁽¹⁾.

Τα προβλήματα που δημιουργούσαν προσκόμματα στη διαδοχή και την εγκατάσταση νέων θα μπορούσαν να κατηγοριοποιηθούν στα εξής:

✓ Οικονομικά – διαρθρωτικά, όπως κατακερματισμός εκμεταλλεύσεων σε πολλούς δικαιούχους – κληρονόμους, χαμηλή αξιοποίηση και ενσωμάτωση τεχνολογίας, αδυναμία εξεύρεσης αγροτικής γης για αγορά ή ενοικίαση σε ικανοποιητική τιμή, διαμόρφωση χαμηλών εισοδημάτων. Κατά κανόνα, οι εκμεταλλεύσεις που διέθεταν διάδοχο και αντιστοιχούσαν στο 36,6% του στατιστικού δείγματος της έρευνας ήταν οι μεγαλύτερες σε μέγεθος, πεδινές, με υψηλή αξία διαθέσιμου μηχανολογικού εξοπλισμού, με υψηλά ποσοστά αρδευόμενων εκτάσεων.

✓ Ευρύτερης κοινωνικής υφής, όπως το συναισθηματικό δέσιμο του απερχόμενου αγρότη με τη γη του, η άρνησή του να μεταβιβάσει ουσιαστικά και έγκαιρα την εκμετάλλευση στον διάδοχο πριν από τον θάνατο, η επιθυμία φυγής του νέου από το χωριό λόγω και των μεγάλων ελλείψεων σε τεχνικές, παραγωγικές και κοινωνικές υποδομές, η απομόνωση πολλών ημιορεινών και ορεινών περιοχών, η αποτροπή εισόδου της νέας στο επάγγελμα που θεωρείται «αντρική υπόθεση», η ερήμωση πολλών περιοχών και η επίδρασή της στους νέους.

Αγροτική κατάρτιση νέων ηλικίας 35 ετών, 2013

Σήμερα, μετά από 30 χρόνια και την αλλαγή μίας γενιάς αγροτών, αρκετά είναι διαφορετικά, πολλά όμως παραμένουν ίδια. Τα προβλήματα του ευρύτερου κοινωνικού χαρακτήρα έχουν σε μεγάλο βαθμό αμβλυνθεί, επιλυθεί ή έχουν αλλάξει περιεχόμενο. Αν, για παράδειγμα, πριν από 30 χρόνια, μία περιοχή αντιμετώπιζε σοβαρό πρόβλημα απομόνωσης λόγω του κακού οδικού δικτύου, σήμερα η επικοινωνία μπορεί να αφορά την έλλειψη γρήγορου ευρυζωνικού δικτύου.

Αντίθετα, τα οικονομικής – διαρθρωτικής μορφής προβλήματα παραμένουν. Σε μία πρόσφατη έρευνα της ΕΕ για τις ανάγκες των νέων αγροτών, για παράδειγμα, ζητήματα όπως η διαθεσιμότητα επαρκούς αγροτικής γης για αγορά ή ενοικίαση, το ύψος των ενισχύσεων και η πρόσβαση στο πιστωτικό σύστημα απασχολούν πολλούς νέους τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες χώρες της υπόλοιπης ΕΕ.

Ωστόσο, υπάρχουν δύο ιδιαίτερα γνωρίσματα που καταδεικνύουν το διαρθρωτικό κενό της Ελλάδας. Κατ’ αρχάς, ο νέος αγρότης εμφανίζεται να ενημερώνεται πρωτίστως από τους προμηθευτές αγροτικών εισροών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Η ιδιομορφία αυτή συνδέεται με το ιδιαίτερα χαμηλό ποσοστό αγροτικής εκπαίδευσης.

Όπως απεικονίζεται στο σχετικό διάγραμμα, μόλις το 20% περίπου των νέων αρχηγών εκμεταλλεύσεων κάτω των 35 ετών διαθέτουν κάποιας μορφής βασική αγροτική εκπαίδευση και το 2% πλήρη.

Αντίθετα, περίπου τέσσερις στους πέντε νέους παράγουν με βάση την πρακτική εμπειρία που διαθέτουν. Τα ποσοστά αυτά κατατάσσουν την Ελλάδα στην πέμπτη χειρότερη θέση της Ευρώπης των 28, μετά τη Ρουμανία, τη Μάλτα, την Κύπρο και τη Βουλγαρία.

⁽¹⁾ Λ. Ανανίκας, Γ. Δαουτόπουλος, Ο. Ιακωβίδου, Α. Παπαδάκη – Κλαυδιανού, Γ. Σιάρδος, 1984. Το πρόβλημα της διαδοχής στην ελληνική γεωργία, ΚΕΠΕ.

Πηγή: ypaithros.gr

Γράφει: ο Νίκος Λάππας