Παράλληλα, παρατηρείται αυξανόμενη εξάρτηση από μεταναστευτικό εργατικό δυναμικό και εποχιακούς εργάτες, ιδιαίτερα για εργασίες που απαιτούν έντονη χειρωνακτική προσπάθεια.
Γήρανση πληθυσμού και μείωση του αγροτικού εργατικού δυναμικού
Η γήρανση του πληθυσμού που απασχολείται στον αγροτικό τομέα είναι ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζει η ελληνική γεωργία. Σύμφωνα με την απογραφή γεωργίας-κτηνοτροφίας του 2021, σημειώθηκε σημαντική μείωση στον αριθμό των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, που μειώθηκε κατά 26,6% από το 2009 έως το 2020. Το 2020 καταγράφηκαν 530.679 εκμεταλλεύσεις, έναντι 723.006 το 2009. Οι περιφέρειες της Δυτικής Μακεδονίας και της Ηπείρου σημείωσαν τις μεγαλύτερες μειώσεις. Σύμφωνα με την Έρευνα Εργατικού Δυναμικού της ΕΛΣΤΑΤ, ο αριθμός των ατόμων ηλικίας έως 39 ετών που απασχολούνται στον αγροτικό τομέα μειωνόταν σταθερά μέχρι το 2020. Το 2008, το μερίδιο των ατόμων αυτής της ηλικιακής ομάδας ήταν 29,7%, ενώ το 2020 έφτασε μόλις το 20,3%. Αντίθετα, οι άνω των 55 ετών, παρά τη μείωση του αριθμού τους, αύξησαν το μερίδιό τους από 32,7% το 2008 σε 38% το 2020. Ωστόσο, από το 2021 σημειώθηκε αύξηση του συνολικού αριθμού των απασχολουμένων στον αγροτικό τομέα, με ιδιαίτερη αύξηση στους νέους έως 39 ετών, οι οποίοι παρουσίασαν υπερδιπλάσια αύξηση, αγγίζοντας το 37,4% από το 2020 έως το 2023. Αυτή η τάση, αν και θετική, δεν αναιρεί το πρόβλημα της γήρανσης, καθώς οι νέοι κάτω των 35 ετών εξακολουθούν να αποτελούν μικρό ποσοστό των κατόχων αγροτικών εκμεταλλεύσεων, ενώ οι περισσότεροι αγρότες είναι άνω των 55 ετών.
Μεταναστευτικό και εποχιακό εργατικό δυναμικό
Η μείωση του εγχώριου εργατικού δυναμικού έχει οδηγήσει στην αυξημένη εξάρτηση από μετανάστες και εποχιακούς εργάτες, οι οποίοι καλύπτουν εργασίες που απαιτούν σκληρή χειρωνακτική προσπάθεια, όπως η συγκομιδή. Η απογραφή του 2021 κατέγραψε αύξηση των ημερών εργασίας των εποχιακών εργατών κατά 67% από το 2009 έως το 2020, γεγονός που υπογραμμίζει την αυξανόμενη εξάρτηση της ελληνικής γεωργίας από ξένο εργατικό δυναμικό. Αυτό είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται και σε άλλες χώρες της Μεσογείου, οι οποίες απασχολούν μετανάστες από χώρες της Ανατολικής Ευρώπης με μακρά παράδοση στη γεωργία. Μια από τις σημαντικότερες αλλαγές στη διάρθρωση της γεωργικής παραγωγής μετά το 1990 ήταν η μείωση της οικογενειακής απασχόλησης και η αύξηση της απασχόλησης μεταναστών.
Μείωση γεωργικών εκτάσεων και ειδικές καλλιέργειες
Οι γεωργικές εκτάσεις έχουν επίσης μειωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Ειδικότερα, στις περιφέρειες της Ανατολικής και Κεντρικής Μακεδονίας καταγράφεται η μεγαλύτερη μείωση, με τη χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση να μειώνεται κατά 18,8% από το 2009 έως το 2020. Η μείωση αυτή αποδίδεται στη συρρίκνωση των εκμεταλλεύσεων και στην ελάττωση των καλλιεργούμενων εκτάσεων, ιδιαίτερα σε παραδοσιακές καλλιέργειες όπως οι αμπελώνες και οι δενδρώδεις καλλιέργειες.
Ανάπτυξη βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας
Παρά τις γενικές μειώσεις στον αγροτικό τομέα, σημειώθηκε αύξηση στις εκμεταλλεύσεις βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας. Οι εκτάσεις και τα ζώα που εντάσσονται σε αυτήν τη μορφή παραγωγής αυξήθηκαν σημαντικά, γεγονός που δείχνει μια στροφή προς πιο βιώσιμες και φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές.
Προτάσεις για αντιμετώπιση της γήρανσης
Η αντιμετώπιση του προβλήματος της γήρανσης του πληθυσμού στον αγροτικό τομέα είναι μια πολυδιάστατη πρόκληση. Οι «μαγικές λύσεις» δεν υπάρχουν, αλλά πρέπει να δοθεί έμφαση στη βελτίωση της οικονομικής βιωσιμότητας των αγροτικών μονάδων, ώστε να αποτελούν ελκυστική επιλογή για νέους επιχειρηματίες, ιδιαίτερα στον τομέα της ευκαιριακής επιχειρηματικότητας. Επίσης, χρειάζεται να ληφθούν μέτρα για τα άτομα που είναι ουσιαστικά εγκλωβισμένα στον αγροτικό τομέα και ασκούν μη βιώσιμη επιχειρηματικότητα, με στόχο να ενταχθούν σε συλλογικούς φορείς όπως συνεταιρισμοί και ομάδες παραγωγών. Η ανάγκη ανανέωσης του εργατικού δυναμικού είναι επιτακτική, καθώς περίπου 200.000 άτομα άνω των 65 ετών και σχεδόν 150.000 άτομα ηλικίας 55-64 θα χρειαστεί να αντικατασταθούν τα επόμενα χρόνια. Η έλλειψη επαρκούς αναπλήρωσης μπορεί να οδηγήσει σε απότομη μείωση της γεωργικής παραγωγής και αδράνεια μεγάλου μέρους της αγροτικής γης στην Ελλάδα.
Πηγές :
1. https://www.statistics.gr/2021_agricultural-livestock-census-results
2. https://www.dianeosis.org/wp-content/uploads/2024/09/agriculture_version230924.pdf
