Παλαιότερα κατατάσσονταν στα υποχρεωτικά παράσιτα φυτών, δηλαδή στους οργανισμούς που παρασιτούν εις βάρος των φυτών και δε μπορούν να αναπτυχθούν σε τεχνητό θρεπτικό υπόστρωμα (Agrios, 2005). Σχετικά πρόσφατα, έγινε γνωστός ο γενετικός χάρτης με τα γονίδια που συμπεριλαμβάνονται στο γονιδίωμά τους και κατέστη δυνατή η παρασκευή τεχνητών θρεπτικών υλικών, με προσθήκη ουσιών που δε μπορούν να συνθέσουν μόνα τους. Ως αποτέλεσμα, τα φυτοπλάσματα πλέον μπορούν να απομονωθούν και να καλλιεργηθούν σε τεχνητά θρεπτικά υποστρώματα (Bertaccini et al. 2013).
Τα πυρηνόκαρπα προσβάλλονται από πληθώρα φυτοπλασμάτων που προκαλούν ασθένειες γνωστές με διάφορες ονομασίες που προέρχονταικυρίως από τα συμπτώματα που προκαλούν. Η ασθένεια X (X-disease) στη Βόρεια Αμερική προκαλείται από το Candidatus Phytoplasma pruni (Ca.P. pruni, της ομάδας 16Sr III-A) και προσβάλλει κερασιές, ροδακινιές, και νεκταρινιές. Τα συμπτώματα είναι ποικιλοχλώρωση των φύλλων σε μερικούς κλάδους που ακολουθείται από ερυθρίαση του συνόλου των φύλλων ώσπου τελικά αυτά που εμφανίζουν συμπτώματα να πέσουν πρόωρα και να μείνει μόνο μία ροζέτα στην άκρη των κλάδων. Οι προσβεβλημένοι καρποί ωριμάζουν πρόωρα, δεν έχουν σπέρματα και η γεύση τους είναι δυσάρεστη. Ειδικότερα τα προσβεβλημένα κεράσια δε θα αποκτήσουν ούτε το χρώμα ούτε το κανονικό μέγεθος της ποικιλίας (Grannet, 1971; Agrios, 2005). Στον Καναδά το φυτόπλασμα Ca.P. fraxini προσβάλλει τις ροδακινιές με συμπτώματα καρούλιασμα και κιτρίνισμα του περιθωρίου του ελάσματος στα παλαιότερα φύλλα,καρούλιασμα, ίκτερο και βλαστομανία στα νεότερα ενώ ακολουθούν νεκρώσεις βλαστών και νέκρωση δένδρων (Zunnoon-Khan et al. 2010). Στο Λίβανο και στο Ιράν έχει αναφερθεί μία ασθένεια που νεκρώνει τις αμυγδαλιές και οφείλεται στο φυτόπλασμα Ca.P. phoenicum (Verdin et al. 2003). Στη Βολιβία το φυτόπλαμσα Ca.P. australiensis προσβάλλει τις ροδακινιές και προκαλεί στα νεαρά φύλλα έντονο καρούλιασμα, ίκτερο, βλαστομανία, ενώ στα παλαιότερα φύλλα κιτρίνισμα του περιθωρίου του ελάσματος, και καρούλιασμα (Jones et al. 2005). Στην Ευρώπη, τέλος, έχει αναφερθεί προσβολή ροδακινιάς από το φυτόπλασμα Ca.P. mali που προκαλεί την ασθένεια γνωστή ως ίκτερος μετά καρουλιάσματος (Seemuller and Schneider, 2004).
Ευρωπαϊκός ίκτερος: Η σημαντικότερη ασθένεια των πυρηνοκάρπων στην Ευρώπη
Η σημαντικότερη όμως ασθένεια των πυρηνοκάρπων στην Ευρώπη που οφείλεται σε φυτοπλάσματα είναι ο Ευρωπαϊκός ίκτερος των πυρηνοκάρπων με παθογόνο αίτιο το φυτόπλασμα Ca.P. prunorum (Agrios, 2005).
Η ασθένεια παλαιότερα ήταν γνωστή και με τις ονομασίες χλωρωτικό καρούλιασμα βερικοκιάς και λεπτονέκρωση δαμασκηνιάς (Lorenz et al. 1994).
Τα συμπτώματα ποικίλουν ανάλογα με τον ξενιστή και το παθογόνο στέλεχος. Συγκεκριμένα τα πιο ευπαθή βοτανικά είδη είναι η βερικοκιά (Prunus armeniaca L.), η ροδακινιά (P. persica L.) και η ιαπωνική δαμασκηνιά (P. salicina L.).
Η ευρωπαϊκή δαμασκηνιά (P. domestica L.) καθώς και η κερασιά (P. avium L.) θεωρούνται ανεκτικά είδη, με το πρώτο να είναι ξενιστής του παθογόνου χωρίς να παρουσιάζει συμπτώματα (Agrios, 2005; Jarausch et al. 1999a).
Εικόνα 1. Πρόωρη έκπτυξη βλαστοφόρων οφθαλμών ιαπωνικής δαμασκηνιάς. Κορόπη Μαγνησίας, Ιανουάριος 2016
Τα κυριότερα συμπτώματα είναι:
► η πρώιμη έκπτυξη βλαστοφόρων οφθαλμών που συχνά στην Ελλάδα παρατηρείται ήδη από τον Ιανουάριο (Εικόνα 1),
► ενώ το καλοκαίρι παρατηρείται καρούλιασμα και χλώρωση των φύλλων (Εικόνα 2).
Αυτά τα φύλλα το φθινόπωρο μπορεί να παραμείνουν στο δένδρο για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα απ’ ότι τα υγιή (Morvan, 1977; Giunchedi et al. 1982; Jarausch et al. 1999b; Agrios, 2005).
Εικόνα 2. Χλώρωση και καρούλιασμα φύλλων βερικοκιά. Λεχώνια Μαγνησίας, Σεπτέμβριος 2008
Τα νεαρά δενδρύλια που μολύνονται νεκρώνονται σε σύντομο σχετικά χρονικό διάστημα (ένα ή δύο χρόνια). Εάν μολυνθούν δέντρα μεγαλύτερα των πέντε ετών, τότε τα συμπτώματα αρχικά εντοπίζονται στους κλάδους στην ποδιά του δέντρου που αργότερα επεκτείνονται σε όλη την κόμη και σύντομα ακολουθεί σταδιακή απώλεια ζωτικότητας των δένδρων (καχεξία) και νέκρωσή τους (συνήθως σε διάστημα τεσσάρων ετών) (Jarausch et al. 1999b; Agrios, 2005). Οι καρποί των προσβεβλημένων δένδρων είναι μεγέθους μικρότερου του κανονικού, μπορεί να έχουν ανώμαλη επιφάνεια και να πέσουν πρόωρα. Ο φλοιός των προσβεβλημένων κλάδων μπορεί να εμφανίσει νεκρώσεις και σε εκείνες τις θέσεις στα ενδότερα στρώματα του φλοιού εμφανίζονται πορτοκαλόχροες ή καστανές ζώνες (Agrios, 2005).
Ο παθογόνος μικροοργανισμός μεταδίδεται με τα μολυσμένα μοσχεύματα, με τα εμβόλια και με το έντομο Cacopsylla pruni (Scopoli), το οποίο δεν έχει αναφερθεί στην Ελλάδα ακόμη – Εικόνα 3 (Carraro et al. 1998; FaunaEuropaea, 2016).
Εικόνα 3. Παρουσία του εντόμου Cacopsylla pruni (Scopoli) στην Ευρώπη. Με κόκκινο σημειώνονται οι χώρες που δεν έχει αναφερθεί ενώ με πράσινο οπι χώρες που έχει αναφερθεί.
Σε δειγματοληψίες που έγιναν στην Ελλάδα σε βερικοκιές και δαμασκηνιές, βρέθηκαν δένδρα να φέρουν συμπτώματα τόσο το καλοκαίρι όσο και το χειμώνα. Η ύπαρξη του παθογόνου επιβεβαιώθηκε με μοριακές τεχνικές (PCR) ενώ η συχνότητα της ασθένειας κυμάνθηκε από 0,5 – 50 % σε δενδροκομεία σε Κορινθία, Θεσσαλία και Κεντρική Μακεδονία (Βέλλιος, 2010).
Με δεδομένα ότι:
α) ακόμα δεν γνωρίζουμε ποιο είναι το έντομο φορέας στην Ελλάδα και
β) η ασθένεια σε συγκεκριμένα δενδροκομεία στη Βόρεια Ελλάδα εμφάνισε πολύ μεγάλη συχνότητα, επιβάλλεται περαιτέρω έρευνα για να διευκρινιστούν οι συνθήκες κάτω από τις οποίες η συχνότητα εκτοξεύθηκε σε τέτοιο επίπεδο και διαρκής παρακολούθηση της έντασης της ασθένειας στις διάφορες γεωγραφικές περιοχές της χώρας μας.
Reference List
Agrios,G.N. (2005). Plant Patology. 5 edn. Elsevier Academic Press.
Bertaccini,A., Contaldo,N. & Windsor,G.D. (2013) Method for culturing phytoplasma. WO2013186591 A1.
Carraro,L., Osler,R., Loi,N., Ermacora,P. & Refatti,E. (1998). Transmission of European Stone Fruit Yellows phytoplasma by Cacopsylla pruni. Journal of Plant Pathology 80:233-239.
Giunchedi,L., Poggi-Pollini,C. & Credi,R. (1982). Susceptibility of stone fruit trees to the Japanese plum-tree decline causal agent. Acta Horticulturae 130:285-290.
Grannet,A.L. (1971) Mycoplasmas associated with X-disease in various Prunus species. Phytopathology 61 1036
Jarausch,W., Eyquard,J.P., Mazy,K., Lansac,M. & Dosba,F. (1999a). High level of resistance of sweet cherry (Prunus avium L.) towards European stone fruit yellows phytoplasmas. Advances in Horticultural Science 13:108-112.
Jarausch,W., Lansac,M. & Dosba,F. (1999b). Seasonal colonization pattern of European stone fruit yellows phytoplasmas in different Prunus species detected by specific PCR. Journal of Phytopathology 147:47-54.
Jones,P., Arocha,Y., Antesana,O., Montillano,E. & Franco,P. (2005). First report of an isolate of 'Candidatus Phytoplasma australiense' associated with a yellow leaf roll disease of peach (Prunus persicae) in Bolivia. Plant Pathology 54:558.
Lorenz,K.H., Dosba,F., Poggi-Pollini,C., Llacer,G. & Seemuller,E. (1994). Phytoplasma Diseases of Prunus Species in Europe Are Caused by Genetically Similar Organisms. Zeitschrift fur Pflanzenkrankheiten und Pflanzenschutz-Journal of Plant Diseases and Protection 101(6):567-575.
Morvan,G. (1977). Apricot chlorotic leaf roll. EPPO Bulletin 7:37-55.
Seemuller,E. & Schneider,B. (2004). 'Candidatus Phytoplasma mali', 'Candidatus Phytoplasma pyri' and 'Candidatus phytoplasma prunorum', the causal agents of apple proliferation, pear decline and European stone fruit yellows, respectively. International Journal of Systematic and Evolutionary Microbiology 54:1217-1226.
Verdin,E., Salar,P., Danet,J.-L., Choueiri,E., Jreijiri,F., El Zammar,S., Gelie,B., Bove,J.-M. & Garnier,M. (2003). 'Candidatus Phytoplasma phoenicium' sp. nov., a novel phytoplasma associated with an emerging lethal disease of almond trees in Lebanon and Iran. International Journal of Systematic and Evolutionary Microbiology 53:833-838.
Zunnoon-Khan,S., Arocha-Rosete,Y., Scott,J., Crosby,W., Bertaccini,A. & Michelutti,R. (2010). First report of 'Candidatus Phytoplasma fraxini' (group 16SrVII phytoplasma) associated with a peach disease in Canada. Plant Pathology 59:1162.
Βέλλιος E.K., E. Καρατσιώρη, Φ. Λιολιοπούλου, Ε. Καραγιάννη, Α.Χ. Παππάς και Π.Η. Κυριακοπούλου, 2010. Προσβολή καλλιεργούμενων δένδρων του γένους Prunus από Candidatus Phytoplasma prunorum σε περιοχές της βόρειας, κεντρικής και νότιας Ελλάδας. (Ανακοίνωση). Εις περιλήψεις του 15ου Πανελλήνιου Φυτοπαθολογικού Συνεδρίου, 5-8 Οκτωβρίου, Κέρκυρα, σελ. 95.
