Το νερό είναι ένας ανανεώσιμος αλλά περιορισμένος φυσικός πόρος. Χρησιμοποιείται για διάφορους σκοπούς όπως υδρευτικούς, ως πρώτη ύλη για τη γεωργική παραγωγή, ως πηγή ενέργειας. Γενικότερα, το νερό αποτελεί έναν ανεκτίμητο θησαυρό για κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα.
Το υπόγειο νερό προέρχεται από τους υδροφορείς οι οποίοι είναι υπόγειοι γεωλογικοί σχηματισμοί και έχουν τη δυνατότητα να κατακρατούν τα νερά της βροχής (ατμοσφαιρικές κατακρημνίσεις).
Περίπου το 97% των διαθέσιμων γλυκών νερών στη γη είναι υπόγεια (δεν υπολογίζονται οι πολικοί πάγοι). Το υπόλοιπο 3% αφορά κυρίως τα επιφανειακά ύδατα όπως λίμνες, ποτάμια, υγροτόπους και την υγρασία εδάφους.
Για το λόγο αυτό, τα υπόγεια ύδατα πρέπει να αντιμετωπισθούν όχι μόνο ως μια δεξαμενή από την οποία μπορεί να αντληθεί νερό καλής ποιότητας για διάφορες χρήσεις, αλλά και να προστατευθούν για την περιβαλλοντική αξία τους.
Όσον αφορά την ποιότητα των υπόγειων υδάτων, δεδομένα που προέρχονται από χημικές αναλύσεις μπορούν να δώσουν σημαντικές πληροφορίες για την γεωλογική ιστορία των υπόγειων πετρωμάτων όπως επίσης και για την τροφοδοσία των υπόγειων υδροφορέων.
Για την εκτίμηση της ποιότητας των υπόγειων υδάτων που προορίζονται για άρδευση σε μια περιοχή μελέτης, εφαρμόζονται οι δείκτες:
► Συντελεστής προσρόφησης νατρίου (SAR),
► Υπολειμματικό ανθρακικό νάτριο (RCS),
► Δείκτης περατότητας (PI),
► Δείκτης επικινδυνότητας μαγνησίου (MR).
Το νερό στο έδαφος προέρχεται κυρίως από τη διήθηση του νερού που έχει καταβυθιστεί (βροχή, χιόνι και χαλάζι) και από την άρδευση, ενώ χάνεται από το έδαφος κυρίως μέσω της εξάτμισης, της ροής της διήθησης και της διαπνοής. Η ποσότητα νερού που διατίθεται στο έδαφος ποικίλλει από τόπο σε τόπο και εξαρτάται επίσης από την ποιότητα του εδάφους. Σε αργιλώδη και πηλώδη εδάφη, η ποσότητα του νερού είναι μεγαλύτερη από αυτή σε χονδρό αμμώδες έδαφος. Το νερό συγκρατείται στο έδαφος με τις ακόλουθες μορφές:
- νερό βαρύτητας,
- τριχοειδές νερό,
- υγροσκοπικό νερό,
- χημικά συνδυασμένο νερό.
Η αλόγιστη χρήση τους όμως που οδηγεί σε εξάντλησή τους, τείνει να αναιρέσει αυτό το χαρακτηρισμό, καθώς η ανανέωσή τους γίνεται σε μεγάλη χρονική διάρκεια. Απαιτείται έτσι προστασία από ρύπανση και ορθολογική διαχείριση τους με πρόσημο την αειφορεία.
Υπάρχουν πολλά είδη ρύπανσης. Τα κυριότερα από αυτά είναι:
► Η γεωπεριβαλλοντική ρύπανση.
Προκαλείται από το ίδιο το περιβάλλον λόγω των συνθηκών. (Είναι μη ανθρωπογενής ρύπανση καθώς οφείλεται σε φυσικές διεργασίες που συμβαίνουν στο υπέδαφος).
► Η ρύπανση που προκαλείται από τα απόβλητα.
Προκαλείται από τα απόβλητα ανθρώπινων δραστηριοτήτων και έχει να κάνει κυρίως με την αλόγιστη εναπόθεση των αποβλήτων αυτών είτε αυτά είναι οικιακά είτε βιομηχανικά είτε απόβλητα κτηνοτροφικών μονάδων είτε απόβλητα από μεταλλευτικές δραστηριότητες. Εδώ πρέπει να προστεθεί και η ρύπανση που προέρχεται από τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις και σχετίζεται με την χρήση λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων και εντομοκτόνων.
► Άλλες σημαντικές πηγές ρύπανσης είναι τα φυτοφάρμακα και τα λιπάσματα.
Ορισμένα φυτοφάρμακα περιλαμβάνουν μια ποικιλία ενώσεων που με τη σειρά τους μπορεί να περιέχουν βαρέα μέταλλα όπως χαλκό, υδράργυρο και αρσενικό. Ως συνέπεια, η εφαρμογή λιπάσματος έχει οδηγήσει σε ελαφρά αλλά ευρέως διαδεδομένη ρύπανση των περισσότερων γεωργικών εδαφών και υδάτων στον δυτικό κόσμο.
Προβλήματα στις καλλιέργειες
Προβλήματα αλατότητας παρουσιάζονται όταν η άρδευση γίνεται με νερό το οποίο έχει αυξημένες συγκεντρώσεις διαλυτών αλάτων.
Η απορρόφηση νερού από τα φυτά και η εξάτμιση του νερού από την επιφάνεια του εδάφους, μακροχρόνια, οδηγούν στη συσσώρευση αλάτων σημειακά στο επίπεδο των ριζών ή σε ολόκληρη την επιφάνεια του εδάφους, ανάλογα με τον τρόπο άρδευσης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η πρόσληψη του νερού από τα φυτά να καθίσταται πολύ δύσκολη, παρόλο που η καλλιέργεια μπορεί να έχει στη διάθεσή της περίσσεια νερού (φαινόμενο ωσμωτικής πίεσης).
Για να καταστεί δυνατή η απορρόφηση νερού από τα φυτά, πρέπει αυτά να δαπανήσουν μεγαλύτερα ποσά ενέργειας, με αποτέλεσμα η καλλιέργεια να παρουσιάζει:
- Συμπτώματα καχεκτικής ανάπτυξης,
- Χλώρωσης και μαρασμού, τα οποία πολλές φορές οδηγούν και στην ξήρανση ολόκληρου του φυτού.
Συμπερασματικά, τα προβλήματα που δημιουργούνται από το ποιοτικό επίπεδο του νερού μπορεί να αμβλυνθούν με τη συνδρομή του είδους του εδάφους, της καλλιέργειας και γενικά του τρόπου διαχείρισης του νερού άρδευσης. <<Δεν υπάρχουν καθορισμένα όρια ποιότητας και καταλληλότητας του νερού άρδευσης. Αυτή προσδιορίζεται από τις συνθήκες χρήσης του νερού, ή από το βαθμό συσσώρευσης των αλάτων και από την επίδρασή τους στη φυτική ανάπτυξη>>.
Τα προβλήματα που δημιουργούν τα νερά κακής ποιότητας στο έδαφος και τα φυτά συνοψίζονται στα εξής:
α) αλατότητα
β) αλκαλίωση ή νατρίωση και
γ) τοξικότητα σε βάρος των φυτών.
Η γνώση της ποιότητας του νερού που χρησιμοποιείται για άρδευση και οι πιθανές αρνητικές επιδράσεις του στην αύξηση της παραγωγής, είναι ουσιαστική για την αποφυγή προβλημάτων διατήρησης και βελτιστοποίησης της παραγωγής.
ΠΗΓΕΣ
Καραβαριώτη, Μ. Ε. Χ. (2016). Εκτίμηση της καταλληλότητας των υπόγειων νερών για ύδρευση και άρδευση με τη χρήση δεικτών (No. GRI-2016-17085). Aristotle University of Thessaloniki.
Γκανάτσος, Α. (2019). Διερεύνηση του ρόλου των λιπασμάτων στην ποιότητα εδαφών και υδάτων.(No.43275/1/91314). Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο.
Τα προβληματικά εδάφη και η βελτίωση τους, Π. Κουκουλάκης τ. Αναπληρωτής Ερευνητής ΕΘΙΑΓΕ, ΑΡ. Παπαδόπουλος Τακτικός Ερευνητής ΕΘΙΑΓΕ
