Παρασκευή, 07 Οκτωβρίου 2022

Τελικά ξέρει κανένας πόσο να ποτίσει τα δέντρα;

Γιώργος Νάνος, Καθηγητής Δενδροκομίας, Σχολή Γεωπονικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Είναι σε όλους γνωστό ότι η Θεσσαλία έχει περιορισμένους υδατικούς πόρους. Η στάγδην άρδευση είναι η πιο αποτελεσματική όσον αφορά το νερό που θα χρησιμοποιήσει η καλλιέργεια. Σαν καθηγητής Δενδροκομίας θα μιλήσω για την άρδευση των δέντρων.

Πάρα πολλές δενδροκομικές καλλιέργειες αρδεύονται σήμερα με στάγδην άρδευση.

Η στάγδην άρδευση, αν συνδυαστεί με υδρολίπανση, προσφέρει και κάτι άλλο: περιορισμένη ανάπτυξη του ριζικού συστήματος, δηλ. το φυτό δεν ξοδεύει πολλούς υδατάνθρακες (τα προϊόντα της φωτοσύνθεσης) για την ανάπτυξη μεγάλου ριζικού συστήματος. Φανταστείτε και τι δυνατότητες υπάρχουν σε αυτές τις περιπτώσεις για φτηνή εδαφοβελτίωση ή και, αντίθετα, υποβάθμιση του εδάφους τοπικά. Έτσι περισσότεροι υδατάνθρακες είναι διαθέσιμοι για τη βλάστηση και καρποφορία. Αν ρυθμιστεί και η ένταση της βλάστησης στην ήπια άριστη απαιτούμενη από το δέντρο, έχουμε το καλύτερο σε παραγωγή πολλών και ποιοτικών καρπών δέντρο.

Καλή η στάγδην άρδευση, αλλά γνωρίζουν οι παραγωγοί πόσο νερό να εφαρμόσουν;

Δυστυχώς όχι.

Σε ερευνητικό πρόγραμμα (Ερευνώ-Δημιουργώ-Καινοτομώ με όνομα ΟΡΑΛΙ) που εκτελέσαμε τα τελευταία 3-4 χρόνια κατανοήσαμε αυτό που φοβόμασταν:

οι παραγωγοί ακολουθούν ένα ‘εβδομαδιαίο’ πρόγραμμα, όπως έκαναν παλιά και με το πρόγραμμα φυτοπροστασίας: κάθε βδομάδα ποτίζω τόσες ώρες.

Μετά από ερώτηση σε παραγωγούς πόσο νερό εφαρμόζουν, άλλοι τάχα εφάρμοζαν 150 κμ νερό στο στρέμμα σε ροδακινιές και άλλοι 1200 κμ στο στρέμμα σε αχλαδιές. Ούτε το ένα ούτε το άλλο είναι λογικά. Βάλαμε υδρομετρητές και μετρήσαμε πόσο ποτίζουν και πραγματικά πότιζαν πολύ. Έτσι σπαταλιέται το ηλεκτρικό ρεύμα και αυξάνεται το κόστος καλλιέργειας και το περιβαλλοντικό κόστος.

Με δίκτυο μετεωρολογικών σταθμών και κατάλληλο λογισμικό από ανθρώπους που ξέρουν υπολογίσαμε πόσο νερό έπρεπε να εφαρμοστεί σε κάθε αγρό και καλλιέργεια. Όπως ήταν αναμενόμενο, η καλλιέργεια απαιτούσε λιγότερο νερό από αυτό που εφάρμοζαν οι παραγωγοί. Άρα, παρότι ποτίζουν με στάγδην άρδευση υπέρ-αρδεύουν την καλλιέργεια.

Αν λοιπόν εφαρμόζουν τόσο νερό ώστε αυτό την επόμενη ημέρα από την άρδευση έχει διαβρέξει μεγαλύτερο βάθος από 40-50 cm, τότε το νερό ‘έφυγε’ από τη ριζόσφαιρα και μαζί του παρέσυρε και θρεπτικά μακριά από τις ρίζες. Άρα χάθηκε νερό και θρεπτικά (και ηλεκτρικό ρεύμα και λεφτά). Παρακαλώ, είναι εύκολο στα περισσότερα εδάφη: φτιάξτε μια σιδερόβεργα και δοκιμάστε την επόμενη της άρδευσης πόσο βαθιά έφτασε η υγρασία τους καλοκαιρινούς μήνες. Αν δεν έχει διαβραχεί βάθος 40-50 cm, δεν αρδεύονται αρκετά τα δέντρα, εφόσον έχουν καρπούς επάνω. Αυξήστε τη διάρκεια άρδευσης. Αν οι καρποί έχουν συγκομιστεί ή δεν υπάρχουν για άλλους λόγους, τότε καλά κάνετε και εφαρμόζετε λιγότερο του απαιτούμενου νερό. Αν έχει διαβραχεί >50 cm βάθος εδάφους, μειώστε τη διάρκεια άρδευσης. Καλά το λογικό που πρέπει να εφαρμόζεται είναι, ότι όταν έχουμε μια σημαντική βροχόπτωση (>5-10 mm βροχής) και διαβραχεί το έδαφος σε βάθος (πράγμα πολύ σπάνιο το καλοκαίρι), μπορούμε να αποφύγουμε μια άρδευση.

Ένα άλλο θέμα είναι η εποχή άρδευσης. Με την κλιματική κρίση πολύ συχνά οι βροχοπτώσεις της άνοιξης δεν επαρκούν να διατηρήσουν υγρό το έδαφος μέχρι και τον Μάιο. Οι περισσότεροι παραγωγοί και ΤΟΕΒ ξεκινούν τις αρδεύσεις από αργά τον Μάιο. Μερικές χρονιές χάθηκαν παραγωγές με έντονες καρποπτώσεις λόγω της έλλειψης εδαφικής υγρασίας αργά τον Μάρτιο, Απρίλιο και Μάιο. Να μην ξεχνάμε: την άνοιξη το έδαφος πρέπει να έχει συνέχεια ικανή υγρασία δεν πρέπει να στεγνώσει και δεν πρέπει να είναι πλημμυρισμένο, καθώς οι ανάγκες του δέντρου για την ανάπτυξη των καρπών είναι τεράστιες σε συνδυασμό με τις μεγάλες ανάγκες νερού και θρεπτικών της βλάστησης. Επομένως, οι ρίζες πρέπει να λειτουργούν ανεμπόδιστα. Ξηρό έδαφος ή πλημμυρισμένο έδαφος δεν επιτρέπει τις ρίζες να λειτουργήσουν.

Από αργά τον Μάιο και έως τον Σεπτέμβριο για μερικά είδη οπωροφόρων και ορισμένες ποικιλίες αυτών μπορεί να μειωθεί η άρδευση σε αυτό που ονομάζουμε ορθολογική ή ελλειμματική άρδευση. Αυτό απαιτεί πιο επιστημονική προσέγγιση αλλά λίγα βήματα είναι ξεκάθαρα. Από την άλλη, οι περισσότεροι δεν έδιναν σημασία στην άρδευση. Άνοιγαν την πομόνα και αυτή πότιζε. Απλά τώρα κοστίζει πολύ το ηλεκτρικό ρεύμα και μάλλον πρέπει κάτι να γίνει (αυτό συνήθως ονομάζεται επιμόρφωση, αλλά όλοι τα ξέρουν όλα, τι να την κάνεις την επιμόρφωση) για να είναι η άρδευση πιο αποτελεσματική. Δεν μιλάω για το μείζον περιβαλλοντικό θέμα της διαθεσιμότητας αρδευτικού νερού στην Θεσσαλία.

Μην ξεχνάμε ότι το νερό δεν είναι καθαρό. Σε περιοχές του Τυρνάβου και της κεντρικής κοιλάδας της Αγιάς βρήκαμε ότι τα νερά έχουν τεράστιες ποσότητες ασβεστίου και μαγνησίου (που προκαλούν πρόβλημα στην απορρόφηση καλίου από τις ρίζες του δέντρου). Πρέπει να αλλάξει όλο το σκεπτικό άρδευσης με δοκιμές ακόμα και διαφυλλικού καλίου κατά τη διάρκεια ανάπτυξης των καρπών. Επίφοβο θέμα για πολλούς, αλλά το κάλιο μεγαλώνει τους καρπούς και το άζωτο μεγαλώνει τη βλάστηςη.

Τα αρδευτικά νερά στις ανωτέρω περιοχές περιέχουν και αρκετά νιτρικά που κάνουν το νερό ακατάλληλο για πόση, αλλά τέλειο για να λιπανθεί συγχρόνως με την άρδευση η καλλιέργεια. Βρέθηκε με φυσιολογικές ποσότητες αρδευτικού νερού (και όχι όσο εφαρμόζουν κάποιοι παραγωγοί) ότι οι ετήσιες ανάγκες π.χ. της αχλαδιάς σε άζωτο σε μερικές περιπτώσεις υπερκαλύπτονται από τα νιτρικά που υπάρχουν στο αρδευτικό νερό. Ακόμα και κάποιες μηλιές στην περιοχή της Αγιάς. Και οι τιμές των αζωτούχων λιπασμάτων έχουν διπλασιαστεί.

Υπάρχουν λοιπόν δράσεις και γνώσεις που μπορούν να μειώσουν το κόστος της καλλιέργειας των δενδροκομικών ειδών. Είναι απαραίτητο να αλλάξει η επικρατούσα άποψη ότι η λίπανση και άρδευση είναι πάρεργα, αυτό που πρέπει να ασχολούμαστε είναι μόνο η φυτοπροστασία. Αν καταλάβαινε κάποιος πως η ορθή άρδευση και λίπανση, πέρα από τη μείωση του κόστους καλλιέργειας, μπορεί να επιδράσει θετικά σε άλλα θέματα της καλλιέργειας (μεγαλύτερη και καλύτερη ποιοτικά παραγωγή, λιγότερα φυτοπροστατευτικά προβλήματα) ίσως να το έβλεπε πιο σοβαρά. Έτσι και αλλιώς, η Ευρωπαϊκή Ένωση οδεύει προς τα εκεί με απαίτηση για σημαντική μείωση της χρήσης φυτοπροστατευτικών και λιπασμάτων.

Το άρθρο συντάχθηκε στα πλαίσια του Χρηματοδοτούμενο προγράμματος ΕΠΑνΕΚ 2014-2020, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ - ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ - ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ, ΔΡΑΣΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΜΒΕΛΕΙΑΣ: «ΕΡΕΥΝΩ-ΔΗΜΙΟΥΡΓΩ-ΚΑΙΝΟΤΟΜΩ»