Η ανάπτυξη των φυτών και οι αποδόσεις των καλλιεργειών επηρεάζονται σημαντικά από την ευαισθησία που παρουσιάζει το ριζικό σύστημα στη συμπίεση του εδάφους. Η συνηθέστερη αιτία της παρουσίας ενός συμπιεσμένου εδάφους είναι ο βαρύς γεωργικός εξοπλισμός πάνω σε υγρά εδάφη.

Τα συμπαγή εδάφη είναι επιρρεπή στην αυξημένη κατακράτηση ύδατος, στην υπερβολική απορροή και στη διάβρωση του εδάφους, παρεμποδίζοντας και πάλι τις καλλιεργητικές αποδόσεις.

Οι συνήθεις καλλιεργητικές πρακτικές που επιδεινώνουν το πρόβλημα της συμπίεσης των εδαφών, είναι οι παρακάτω:

► Ακατάλληλο όργωμα και πάντα στο ίδιο εδαφικό βάθος

► Ρηχή επεξεργασία του εδάφους με αποτέλεσμα την έντονη εδαφική στρωματοποίηση

► Βαρύς γεωργικός εξοπλισμός πάνω σε υγρό έδαφος

► Μη σωστή και όχι σε επαρκή βαθμό εναλλαγή καλλιεργειών (αμειψισπορά)

Έντονη συμπίεση του εδάφους συμβαίνει συνήθως στην επιφάνειά του και προκύπτει ως κρούστα του ανώτερου στρώματος ή στο υπό-έδαφος κάτω από το μέγιστο βάθος όπου συμβαίνει η εδαφική κατεργασία. Ο προσδιορισμός εάν υπάρχει πρόβλημα συμπίεσης εδάφους και σε ποιό βαθμό επηρεάζει την ανάπτυξη βοηθά τον καλλιεργητή να αναπτύξει πρακτικές διαχείρισης για να ανακουφίσει τις παρούσες συνθήκες και να αποτρέψει περαιτέρω ζημιές.

Ο βαθμός συμπίεσης ενός εδάφους μπορεί να προσδιοριστεί γρήγορα χρησιμοποιώντας ένα φτυάρι για την απομάκρυνση και διάτρηση του επιφανειακού εδάφους ώστε να αποκαλυφθεί η ζώνη των ριζών. Η οριζόντια ανάπτυξη των ριζών κατά μήκος ή πάνω από ένα σκληρυνθέν στρώμα είναι ένας καλός δείκτης. Κάτω από το προφίλ του εδάφους είναι το συμπαγές στρώμα, το στρώμα του εδάφους αμέσως κάτω από το βάθος της καλλιέργειας. Αν αυτό το στρώμα εδάφους είναι κάτω από 45 εκατοστά σε βάθος, αυτό θα μπορούσε να περιορίσει σημαντικά τις αποδόσεις.

Η υγεία ή η ποιότητα του εδάφους είναι η ικανότητα του εδάφους να υποστηρίζει την καλλιέργεια ενός μεγάλου, ζωντανού φυτού μέχρι την ωριμότητα, επιτυγχάνοντας ταυτόχρονα τη μέγιστη ανάπτυξη.

Η υγεία του εδάφους επιδεινώνεται κυρίως λόγω της απώλειας οργανικής ύλης και της διάσπασης της υποδομής μέσω της συμπίεσης στα χαμηλότερα στρώματα του εδάφους. Τα εδάφη είναι ιδιαιτέρως ευάλωτα στη δομική υποβάθμιση όταν είναι λεπτόκοκκα, έχουν πηλό, υγρό και χαμηλής περιεκτικότητας σε οργανικές ύλες περιεχόμενο.

Η προσθήκη οργανικής ύλης επί σειρά ετών στο έδαφος, σε συνδυασμό με ρηχή εδαφική επεξεργασία, οδηγεί συχνά σε στρωματοποιημένα ανώτερα στρώματα, με τα ανώτερα στρώματα να αποτελούνται από πλούσια οργανική ύλη, ενώ οι κάτω δομές να περιέχουν πηλό.

Τα έντονα στρωματοποιημένα εδάφη χαμηλότερου επιπέδου, τα οποία περιέχουν μικρά σωματίδια όπως ο πηλός, επιτρέπουν μόνο την αργή κίνηση του νερού μέσω του εδάφους. Η συμπίεση του εδάφους συμβαίνει όταν τα σωματίδια του εδάφους πιέζονται μαζί, μειώνοντας το χώρο των πόρων μεταξύ τους και αυξάνοντας έτσι την πυκνότητα του εδάφους.

Η απώλεια μεγάλων πόρων μειώνει την παροχή οξυγόνου στις ρίζες του φυτού, περιορίζει την ανάπτυξη και αυξάνει την πιθανότητα αναερόβιων ασθενειών των ριζών. Το νερό σε συμπαγές έδαφος συσσωρεύεται επειδή δεν μπορεί να αποστραγγιστεί και τελικά θα δημιουργήσει υψηλές ποσότητες θρεπτικών συστατικών και αλάτων που καθίστανται τοξικά στις ρίζες.

Το μέγεθος, το σχήμα και η διάταξη των πόρων καθώς και η άμμος, η λάσπη και ο πηλός αποτελούν βασικούς παράγοντες για την ποιότητα του εδάφους. Η οργανική ύλη και άλλοι συνδετικοί παράγοντες σταθεροποιούν τη διάταξη και τη διατήρηση των πόρων και τον διαχωρισμό των σωματιδίων.

Τα εδάφη που αναπνέουν και με σωστή δομή, επιτρέπουν στον αέρα, το νερό και τα θρεπτικά συστατικά να κινούνται ελεύθερα μέσα και μεταξύ των στρωμάτων του εδάφους. Τα εδάφη αυτά διατηρούν επίσης την ικανότητά τους να αντιστέκονται στις συμπιεστικές δυνάμεις όταν εκτίθενται στις καταπονήσεις της καλλιέργειας, της συγκομιδής, της βροχόπτωσης και της κυκλοφορίας του γεωργικού εξοπλισμού.

Η διατήρηση της καλής υπεδάφιας δομής είναι εξίσου απαραίτητη για τη διατήρηση της μακροπρόθεσμης παραγωγικότητας των φυτών, όπως και ο εμπλουτισμός των ανώτερων εδαφικών περιοχών με οργανική ύλη. Η καλή υπεδάφια δομή σημαίνει ότι ο περιορισμένος αερισμός και η αποστράγγιση δεν περιορίζουν το συνολικό ριζικό σύστημα του φυτού. Το άνοιγμα του χώρου των πόρων του υπογείου χώματος παρέχει ένα φυτό βαθύτερα ριζωμένο, ικανότερο να αντέξει τις κλιματικές διακυμάνσεις και να μειώσει τις επιβλαβείς αναερόβιες συνθήκες στη ριζική ζώνη.

Πώς όμως διατηρώ το έδαφος μη συμπιεσμένο;

Για να μειωθεί η συμπίεση των εδαφών θα πρέπει η κατεργασία τους να γίνεται μόνο όταν αυτά είναι στεγνά και όσο το δυνατόν πιο βαθιά. Η καλλιέργεια φυτών με πασαλώδη ρίζα μπορεί επίσης να βοηθήσει στη διείσδυση των στρωμάτων του εδάφους.

Αυτές οι καλλιέργειες βελτιώνουν τον αερισμό και την αποστράγγιση, ενισχύουν την καλή μετακίνηση του νερού και των θρεπτικών ουσιών και έχουν ως αποτέλεσμα:

► Βαθύτερο αερισμό του εδάφους προς όφελος των ριζών και των ωφέλιμων μικροβίων

► Αυξημένη αντίσταση στη διάβρωση από τον άνεμο και το νερό

► Αυξημένη αντοχή στη συμπίεση και στη δημιουργία εδαφικής κρούστας

► Αποθήκευση ύδατος και θρεπτικών ουσιών με μεγαλύτερη διαθεσιμότητα αυτών στην καλλιέργεια

► Επαρκή αποστράγγιση και έκπλυση του νερού και των θρεπτικών στοιχείων σε περίπτωση έντονων βροχοπτώσεων

Γεγονός είναι πως στις περισσότερες των περιπτώσεων, φαινόμενα συμπίεσης του εδάφους θα υπάρξουν. Παρόλα αυτά υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να αλλάξει ή να τροποποιηθεί η δομή του εδάφους και η πυκνότητά του.

Αφαίρεση του συμπαγούς εδάφους και εισαγωγή νέου εδάφους ή εδάφους, τροποποιημένου με συμπληρώματα και οργανική ύλη όπως το λίπασμα και ανάμιξη σε βάθος από 60-90 εκατοστά, είναι ένας τρόπος. Εναλλακτικά, το στρώμα σκληρού εδάφους μπορεί να γεμίσει με έδαφος μικρότερης πυκνότητας.

Συχνά η μείωση της πυκνότητας είναι τόσο απλή όσο και η μη κυκλοφορία των βαρειών μηχανημάτων στην επιφάνεια του εδάφους.

Οι καλύτερες προσθήκες για τη βελτίωση ενός συμπιεσμένου εδάφους

► Όλοι οι τύποι ώριμης κοπριάς

► Όλοι οι τύποι καλοθρυμματισμένης κομπόστας

► Πορώδη πρόσθετα, όπως ο βερμικουλίτης, ο περλίτης και ο πηλός

Τα εδάφη που είναι βαθιά, ανοιχτά και ικανά να ανταλλάσσουν ελεύθερα νερό και αέρα αυξάνουν την ανάπτυξη ενός φυτού στη ριζόσφαιρα ή στη ριζική ζώνη. Η μείωση της συμπίεσης του εδάφους επιτρέπει σε αυτό να «πίνει» και να αναπνέει ελεύθερα, εξασφαλίζοντας μια ευημερούσα κοινότητα χλωρίδας και πανίδας καθώς και αυξημένες αποδόσεις.