Ποιες οι ιδανικές συνθήκες αποθήκευσης των σιτηρών

Η περιεκτικότητα των σπόρων σε υγρασία επηρεάζει καθοριστικά την καταλληλότητά τους για συγκομιδή και αποθήκευση. Όταν η υγρασία των σπόρων είναι 13,5% ή χαμηλότερη, θεωρούνται κατάλληλοι για αποθήκευση έως και έναν χρόνο, χωρίς να προκύπτει κίνδυνος προσβολής από μύκητες. Αντίθετα, όταν η περιεκτικότητα σε υγρασία υπερβαίνει το 13,5%, η ασφάλεια της αποθήκευσης εξαρτάται από παράγοντες όπως η θερμοκρασία και η διάρκεια του αποθηκευτικού διαστήματος.

Για την ασφαλή αποθήκευση των σπόρων, μεγαλύτερη σημασία έχει όχι τόσο η απόλυτη υγρασία τους, όσο η σχετική υγρασία της ατμόσφαιρας εντός της μάζας των σπόρων. Η σχετική αυτή υγρασία εξαρτάται από τη θερμοκρασία και βρίσκεται σε ισορροπία με την υγρασία των σπόρων.

Για παράδειγμα, σιτάρι με περιεκτικότητα υγρασίας 12% βρίσκεται σε ισορροπία με ατμόσφαιρα σχετικής υγρασίας 60%, όταν η θερμοκρασία υπερβαίνει τους 27°C. Αν όμως η επιφάνεια των σπόρων ψυχθεί στους 16°C, τότε η σχετική υγρασία του αέρα φτάνει το σημείο κορεσμού, με αποτέλεσμα οι σπόροι κοντά στην επιφάνεια να απορροφούν υγρασία από την ατμόσφαιρα. Αν η θερμοκρασία μειωθεί ακόμη περισσότερο, ξεπερνιέται το σημείο κορεσμού και σχηματίζεται υγρασία πάνω στους σπόρους υπό μορφή νερού.

Επιπλέον, σε ψυχρές καιρικές συνθήκες, σταγόνες νερού μπορεί να συγκεντρωθούν στην οροφή του σιλό και να πέσουν στην επιφάνεια του αποθηκευμένου προϊόντος. Στους υγρούς αυτούς σπόρους, ευνοείται η ανάπτυξη μυκήτων.

Για εμπορική αποθήκευση διάρκειας έως ενός έτους, θεωρείται ικανοποιητική σχετική υγρασία περιβάλλοντος 65–70%, που αντιστοιχεί σε υγρασία σπόρου 12–14% και θερμοκρασία περιβάλλοντος 25°C. Ωστόσο, για μακροχρόνια αποθήκευση (2 έως 3 έτη), απαιτούνται ακόμη χαμηλότερα επίπεδα υγρασίας και θερμοκρασίας.

Ποια η επίδραση των μυκήτων στους σπόρους των σιτηρών;

Οι κυριότερες ζημιές που προκαλούνται από τη μυκητολογική προσβολή περιλαμβάνουν:

- Μείωση της βλαστικής ικανότητας, καθώς οι μύκητες προσβάλλουν κυρίως τα έμβρυα των σπόρων. 

- Ευρωτιάσεις και αποχρωματισμούς, είτε σε όλο τον σπόρο είτε σε τμήματά του. 

- Αύξηση της θερμοκρασίας στον χώρο αποθήκευσης, λόγω της αναπνευστικής δραστηριότητας των μυκήτων. 

- Απώλεια βάρους των σπόρων. 

- Αλλοιώσεις στη χημική σύσταση των σπόρων. 

- Παραγωγή μυκοτοξινών, με κυριότερη την αφλατοξίνη, που είναι εξαιρετικά τοξική και επικίνδυνη για την υγεία. 

- Ολοκληρωτική αλλοίωση του σπόρου, που σε σοβαρές περιπτώσεις οδηγεί στη μετατροπή της μάζας του σιταριού σε μια συμπαγή, άχρηστη μάζα.

Ποιοι οι τρόποι πρόληψης και αντιμετώπισης των προβλημάτων

Η συγκομιδή, ο αλωνισμός και η μεταφορά των σπόρων πρέπει να πραγματοποιούνται με τρόπο που να περιορίζει τον κίνδυνο προσβολών από παθογόνα και έντομα. Όταν οι σπόροι παρουσιάζουν υψηλή περιεκτικότητα σε υγρασία, απαιτείται προηγουμένως ξήρανση, ώστε να μειωθεί η πιθανότητα αλλοιώσεων κατά την αποθήκευση.

Είναι σημαντικό να αποφεύγεται η αποθήκευση σπόρων με διαφορετικά επίπεδα υγρασίας στον ίδιο χώρο, καθώς αυτό μπορεί να οδηγήσει σε υγροθερμικά φαινόμενα και ανάπτυξη μικροοργανισμών. Πριν την αποθήκευση, επιβάλλεται σχολαστικός καθαρισμός και απολύμανση των αποθηκευτικών χώρων και των χρησιμοποιούμενων εργαλείων.

Ο έλεγχος της θερμοκρασίας και της υγρασίας αποτελεί βασική μη χημική μέθοδο προστασίας των σπόρων από αλλοιώσεις και προσβολές. Στα σύγχρονα αποθηκευτικά συστήματα είναι απαραίτητη η παρουσία συστημάτων τεχνητού αερισμού ή ψύξης, τα οποία μειώνουν τη θερμοκρασία και την υγρασία που συσσωρεύονται στους μεσοκενόυς χώρους μεταξύ των κόκκων. Η απλούστερη μέθοδος αερισμού είναι η διοχέτευση ψυχρού αέρα περιβάλλοντος μέσα στη μάζα των σπόρων, κυρίως κατά τις νυκτερινές ώρες.

Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση επιβλαβών εντόμων, χρησιμοποιούνται κυρίως χημικές μέθοδοι. Η πιο διαδεδομένη πρακτική είναι η εφαρμογή καπνιστικών εντομοκτόνων στους αποθηκευτικούς χώρους, τα οποία καταστρέφουν τα έντομα μέσω της τοξικής δράσης των ατμών τους — με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη φωσφίνη. Επιπλέον, οργανοφωσφορικά εντομοκτόνα εφαρμόζονται απευθείας στους σπόρους κατά τη μεταφορά τους μέσω ταινιόδρομων, με ιδιαίτερη προσοχή στη δοσολογία, ώστε να αποφεύγονται υπολείμματα και προβλήματα ασφάλειας τροφίμων.

Πηγή: Σιτηρά & Ψυχανθή, Δέσποινα Παπακώστα - Τασοπούλου, Εκδόσεις Σύγχρονη Παιδεία Θεσσαλονίκη 2012