Η υγρασία αποτελεί το σημαντικότερο παράγοντα που καθορίζει την ασφαλή αποθήκευση του σιταριού και ακολουθούν τα έντομα, οι μύκητες και η θερμοκρασία. Ως κατάλληλη υγρασία αποθήκευσης θεωρείται η υγρασία σπόρου από 12% και κάτω.
Ωστόσο, για την ασφαλή αποθήκευση του σιταριού οι παράμετροι δεν σταματούν εκεί. Εκτός της απόλυτης υγρασίας των σπόρων θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και να βρίσκονται σε ισορροπία η σχετική υγρασία της ατμόσφαιρας και η θερμοκρασία του χώρου αποθήκευσης. Για παράδειγμα, όταν η υγρασία του αποθηκευμένου σιταριού είναι 12% βρίσκεται σε ισορροπία με υγρασία περιβάλλοντος 60% και όταν η θερμοκρασία παραμένει μεγαλύτερη από 27°C. Όταν όμως η επιφάνεια του αποθηκευμένου σιταριού ψυχθεί και φτάσει τους 16°C, τότε η σχετική υγρασία της ατμόσφαιρας φτάνει στον κορεσμό, με αποτέλεσμα οι σπόροι κοντά στην επιφάνεια να απορροφούν υγρασία από την ατμόσφαιρα. Επιπλέον, εάν ο αέρας ψυχθεί περισσότερο και υπερβεί το σημείο του κορεσμού, το νερό συγκεντρώνεται πάνω στους σπόρους με πιθανότητα σταγόνες νερού να συγκεντρωθούν στην οροφή του σιλό και να πέσουν στην επιφάνεια των σπόρων με τον κίνδυνο ανάπτυξης μυκήτων.
Όταν το σιτάρι προορίζεται για εμπορική αποθήκευση μέχρι ενός έτος, ικανοποιητική θεωρείται η σχετική υγρασία περιβάλλοντος 65-70% που βρίσκεται σε ισορροπία με υγρασία σπόρου 12-13% σε θερμοκρασία περιβάλλοντος 25°C. Ωστόσο, για αποθήκευση χρονικού διαστήματος άνω του ενός έτους η υγρασία σπόρου θα πρέπει να διατηρείτε σε χαμηλότερα επίπεδα.
Απειλές αποθηκευμένων σιτηρών
Τα σημαντικότερα έντομα που προσβάλλουν τα αποθηκευμένα σιτάρια είναι τα κολεόπτερα τα οποία τρώνε το ενδοσπέρμιο του σπόρου και τα λεπιδόπτερα ολόκληρο το σπόρο, παράλληλα οι προνύμφες και οι νύμφες των εντομών μολύνουν τα αποθηκευμένα σιτηρά με τον κίνδυνο εμφάνισης άλλων ζωντανών οργανισμών όπως τα ακάρεα. Τα ακάρεα προκαλούν δευτερογενείς προσβολές σε ήδη προσβεβλημένους σπόρους, προκαλώντας σάπισμα των κόκκων σιταριού, μείωση της βλαστικής ικανότητας , αλλεργίες στον άνθρωπο και διάφορα διατροφικά προβλήματα στα ζώα. Μάλιστα, η δράση των εντόμων σε αυξημένους πληθυσμούς μπορεί να αυξήσει τη θερμοκρασία της μάζας του αποθηκευμένου σιταριού ακόμη και σε χαμηλές θερμοκρασίες περιβάλλοντος και χαμηλές υγρασίες σπόρων.
Τονίζεται ότι υπάρχει κίνδυνος ολοκληρωτικής καταστροφής του αποθηκευμένου σιταριού όταν ο παρασιτισμός εντομών δρα αθροιστικά με την αναπνοή των σπόρων και με τη βιολογική δράση των μικροοργανισμών προκαλώντας αύξηση της θερμοκρασίας έως και 70°C.
Οι μύκητες που προσβάλλουν τους αποθηκευμένους κόκκους σιτηρών είναι ποικίλοι και πολυάριθμοι και η εμφάνιση τους εξαρτάται από τις συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας. Οι πιο σημαντικοί μύκητες που προσβάλουν αποθηκευμένα σιτάρια ανήκουν στα γένη Aspergillus και Penicillium προκαλώντας μείωση της βλαστικής ικανότητας, αποχρωματισμούς και ευρωτιάσεις των σπόρων, αλλοίωση των θρεπτικών συστατικών, εμφάνιση μυκοτοξινών (π.χ. αφλατοξίνη) και ολική καταστροφή του σιταριού.
Τρόποι πρόληψης και αντιμετώπισης
Κατά τη συγκομιδή, τον αλωνισμό και τη μεταφορά του προϊόντος θα πρέπει να εξασφαλίζεται η ασφάλεια του προϊόντος και η αποφυγή κινδύνων προσβολών. Πριν την αποθήκευση επιβάλλεται να έχει προηγηθεί απολύμανση του χώρου αποθήκευσης και των εργαλείων που θα χρησιμοποιούν και να αποφεύγεται η αποθήκευση ανομοιογενούς σιταριού με διαφορετικά ποσοστά υγρασιών στον ίδιο χώρο.
Στους χώρους είτε οριζόντιας είτε κάθετης αποθήκευσης θα πρέπει να εξασφαλίζεται ο έλεγχος της υγρασίας και της θερμοκρασίας με συστήματα τεχνικού αερισμού ή ψύξης. Σε περιπτώσεις μη σύγχρονων αποθηκών που δεν υπάρχει η δυνατότητα συστημάτων αερισμού και ψύξης το χύμα προϊόν δεν θα πρέπει να στοιβάζεται σε ύψος άνω των 3 μέτρων, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται ο καλύτερος δυνατός έλεγχος της υγρασίας και της θερμοκρασίας και σε περιπτώσεις καταγραφής αυξημένων θερμοκρασιών να χρησιμοποιούνται φορητοί εξαεριστήρες.
Τα έντομα αποθηκευμένων σιτηρών αντιμετωπίζονται με χημικές απολυμάνσεις δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στις δόσεις εφαρμογής, αποφεύγοντας προβλήματα υπολειμμάτων στους σπόρους. Τα οργανοφωσφορικά εντομοκτόνα εφαρμόζονται απ’ ευθείας στο σπόρο και πάνω στις ταινίες μεταφοράς των σιλό.
Εναλλακτικές μη χημικές μέθοδοι αντιμετώπισης των εντόμων αποτελούν οι ελεγχόμενες ατμόσφαιρες (χαμηλή περιεκτικότητα σε οξυγόνου ή υψηλή περιεκτικότητα σε διοξείδιο του άνθρακα) και η εφαρμογή ακραίων θερμοκρασιών .
Τέλος, η διατηρησιμότητα που παρουσιάζουν τα σιτηρά αποτελεί ένα από το πιο σημαντικό ποιοτικό χαρακτηριστικό, το οποίο καθορίζει την ικανότητα των σπόρων να διατηρούνται στο χρόνο χωρίς κάποια σημαντική οργανοληπτική και θρεπτική αλλοίωση. Πραγματοποιώντας έλεγχο της διατηρησιμότητας μπορούμε να καταλάβουμε την υφιστάμενη ποιοτική κατάσταση του σπόρου και να συμπεράνουμε την καταλληλόλητα για τον ενδεικνυόμενο προορισμό. Αυτό το είδος ελέγχου περιλαμβάνει την αξιολόγηση οργανοληπτικών χαρακτηριστικών όπως το χρώμα, τη στιλπνότητα, την ακεραιότητα, την οσμή και τη γεύση. Επιπλέον, με τη μέτρηση της θερμοκρασίας και CO2 του σπόρου μπορεί να προσδιοριστεί η βλαστική ικανότητα, η παρουσία ενζύμων και η ένταση της αναπνοής.
Πηγή
Παπακώστα - Τασοπούλου Δ. (2012) Ειδική Γεωργία Σιτηρά & Ψυχανθή Σύγχρονη Παιδεία Θεσσαλονίκη
